Službeni glasnik BiH, broj 26/18

Na osnovu člana 4. stav (2), člana 21. stav (2) Zakona o mjeriteljstvu Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik BiH", broj 19/01), te člana 7. stav (1) tačka a), člana 9. stav (2) Zakona o osnivanju Instituta za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik BiH", broj 43/04), a u vezi sa članom 16. Zakona o upravi ("Službeni glasnik BiH", br. 32/02, 102/09 i 72/17), direktor Instituta za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Institut) donosi:

PRAVILNIK


O MJERITELJSKIM USLOVIMA ZA MJERILA I MJERNE SISTEME ZA MJERENJE PROTOKA/VOLUMENA TEČNOG NAFTNOG GASA $$$Aneks VII Direktive 2014/32/EU Evropskog parlamenta i Vijeća od 26. februara 2014. o usklađivanju zakonodavstava država članica u odnosu na stavljanje na raspolaganje mjernih instrumenata na tržištu, izmijenjena i dopunjena Delegiranom direktivom Komisije (EU) 2015/13 $$$

I. OPŠTE ODREDBE

Član 1.
(Predmet)

Pravilnikom o mjeriteljskim uslovima za mjerila i mjerne sisteme za mjerenje protoka/volumena tečnog naftnog gasa propisuju se mjeriteljski i tehnički uslovi koje moraju ispunjavati mjerila i mjerni sistemi za mjerenje protoka/volumena tečnog naftnog gasa (u daljem tekstu: Dispenzeri LPG), njihovo označavanje, način ocjenjivanja usklađenosti, uslovi i način mjeriteljskog nadzora mjerila i mjenih sistema u upotrebi.

Član 2.
(Primjena)

(1) Ovaj Pravilnik se primjenjuje na mjerila i mjerne sisteme, odnosno dispenzere tečnog naftnog gasa (smjesa propana i butana) kojima se pune motorna vozila.

(2) Pravilnik se ne primjenjuje za mjerila i mjerne sisteme koji služe za mjerenje tečnih naftnih goriva, kriogenih tečnosti, komprimiranog prirodnog gasa (CNG), ili rastvora uree, poznatih pod komercijalnim nazivom "AdBlue".

Član 3.
(Termini i definicije)

(1) Pojedini izrazi i skraćenice koje se upotrebljavaju u ovom Pravilniku imaju sljedeće značenje:

a) Tečni naftni gas (Liquefied Petroleum Gas – LPG) je ukapljena smjesa propana i butana koja se dobija preradom sirove nafte.

b) Dispenzer LPG je mjerni sistem koji mjeri proteklu količinu (volumen) tečnog naftnog gasa a sastoji se od mjerila protoka, dodatnih i pomoćnih uređaja.

c) Mjerilo protoka - volumetar je volumetrijsko mjerilo protoka/volumena kojim se mjeri ukupno protekli volumen tečnog naftnog gasa.

d) Diferencijalni ventil je uređaj za održavanje pritiska kojim se obezbjeđuje da tečni nafti gas u dispenzeru bude uvijek u tečnom stanju.

e) Uređaj za konverziju je uređaj koji izmjerene vrijednosti volumena tečnog naftnog gasa konvertuje u vrijednosti na standardnim uslovima.

f) Uređaj za istakanje (slavina/pipac) je uređaj putem kojeg se usmjerava i reguliše protok tečnog naftnog gasa i koji posjeduje mehanizam za automatsko zatvaranje.

g) Uređaj za plaćanje unaprijed (pre-payment) je uređaj koji omogućava plaćanje unaprijed za određenu, unaprijed definisanu količinu (volumen) tečnog naftnog gasa za istakanje.

h) Uređaj za unaprijed definisanje količine tečnog naftnog gasa za istakanje (pre-set) je uređaj putem kojeg kupac unaprijed definiše količinu (volumen) tečnog naftnog gasa koju želi istočiti.

i) Sistem za samousluživanje je sistem koji omogućava kupcu da koristi dispenzer za istakanje za svoje potrebe.

j) Uređaj za samousluživanje je poseban uređaj sistema za samousluživanje koji omogućava korištenje jednog ili više dispenzera u konkretnom sistemu samousluživanja.

k) Pokazni uređaj je uređaj na kojem se ispisuju rezultati mjerenja i drugi podaci.

l) Totalizator je uređaj putem kojeg se kontinuirano mjeri količina (volumen) istočenog tečnog naftnog gasa od vremena postavljanja dispenzera.

m) Separator gasa je uređaj za kontinuirano odvajanje i eliminaciju gasa iz sistema za mjerenje.

n) Radni uslovi su propisani uslovi u okviru kojih dispenzer treba da radi bez narušavanja mjeriteljskih karakteristika i ugrožavanja najveće dozvoljene greške.

o) Standardni uslovi su unaprijed propisani uslovi na koje se vrši konverzija ili kompenzacija izmjerenog volumena pri mjernim uslovima (npr. standardna temperatura t=15^oC).

p) Mjerni opseg je opseg protoka od najmanjeg do najvećeg uključujući i granične vrijednosti Q_min i Q_max.

r) Minimalni (Q_min) i maksimalni protok (Q_max) su najmanji i najveći protok tečnog naftnog gasa pri kojem greška dispenzera ne prelazi granicu najveće dozvoljene greške.

s) Najveća dozvoljena greška mjerenja predstavlja ekstremnu vrijednost greške mjerenja koja je dozvoljena u odnosu na poznatu referentnu vrijednost veličine, propisana adekvatnom legislativom za data mjerenja, mjerilo ili mjerni sistem.

t) Minimalno mjerena količina je najmanja količina (volumen) tečnog naftnog gasa koja se može jednokratno izmjeriti a da pri tome greška mjerenja ne prelazi granicu najveće dozvoljene greške.

u) Imenovano tijelo za ocjenjivanje usklađenosti (u daljem tekstu Imenovano tijelo) je pravno lice koje je imenovano za obavljanje aktivnosti u skladu s tehničkim propisima donesenim u svrhu provođenja Zakona o mjeriteljstvu BiH. Imenovana tijela mogu uključivati certifikacijska tijela, inspekcijska (nadzorna) tijela, laboratorije u javnom i privatnom sektoru, kao i laboratorije Instituta i druga tijela koja zadovoljavaju zahtjeve relevantnog propisa.

v) Normativni dokument je dokument koji sadrži tehničke specifikacije koje je usvojila Međunarodna organizacija za zakonsko mjeriteljstvo (OIML).

z) Verifikacija dispenzera LPG (prva, naredna i vanredna) je procedura, koja obuhvata pregled, ispitivanje, označavanje (žigosanje) i izdavanje certifikata o verifikaciji, odnosno rješenja o ispravnosti dispenzera, kojim se potvrđuje da isti ispunjava propisane mjeriteljske zahtjeve.

(2) Drugi izrazi koji se upotrebljavaju u ovom Pravilniku, a nisu definisani u ovom članu, imaju opšta značenja u oblasti mjeriteljstva definisana Zakonom o mjeriteljstvu BiH ("Službeni glasnik BiH", broj 19/01) i podzakonskim aktima proizašlim iz navedenog Zakona.

II. MJERITELJSKO – TEHNIČKI USLOVI

Član 4.
(Mjerne jedinice)

(1) Korištene jedinice za količinu (volumen) istočenog tečnog naftnog gasa su mjerne jedinice propisane Zakonom o mjernim jedinicama Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik BiH", broj 19/01).

(2) Izmjerene vrijednosti se iskazuju u litrima (L) ili kubnim metrima (m³) ili pak njihovim decimalnim umnošcima.

Član 5.
(Mjerni opseg)

(1) Mjerni opseg dispenzera je predstavljen opsegom protoka volumetra od minimalnog (Q_min) do maksimalnog (Q_max) uključujući i granične vrijednosti.

(2) Odnos maksimalnog i minimalnog protoka mora biti Q_max /Q_min ( 5.

(3) Minimalno mjerena količina tečnog naftnog gasa se označava kao 1x10ⁿ; 2x10ⁿ; 5x10ⁿ jedinica volumen, gdje je "n" cijeli broj, pozitivan, negativan ili jednak nuli. Deklarisana vrijednost minimalno izmjerene količine ne smije biti veća od najmanje vijednosti bilo kog sastavnog dijela dispenzera.

(4) Ukoliko dispenzer ima dva ili više paraleleno postavljena mjerila protoka onda zbir graničnih vrijednosti pojedinačnih mjerila mora zadovoljavati uslov iz stava (1) ovog člana.

(5) U okviru deklarisanog mjernog opsega dispenzer LPG mora raditi unutar granica najveće dozvoljene greške propisane ovim Pravilnikom.

Član 6.
(Klasa tačnosti)

(1) Klasa tačnosti dispenzera LPG za mjerenje protoka/volumena tečnog naftnog gasa je 1.0 što podrazumjeva da se mjerenje provodi pri temperaturi medija koja je jednaka ili veća od –10⁰C.

Član 7.
(Najveća dozvoljena greška)

(1) Najveća dozvoljena greška je definisana prema količini, odnosno volumenu (V) istočenog tečnog naftnog gasa i klasi tačnosti dispenzera (1.0%), kako je to dato u slijedećim tabelama

Tabela 1: V ( 2 L



Tabela 2: V < 2 L



(2) Nezavisno od izmjerene količine najveća dozvoljena greška je vrijednost koja je veća od:

a) apsolutne vrijednosti najveće dozvoljene greške kako je dato u Tabelama 1 ili 2, ili

b) apsolutne vrijednosti najveće dozvoljene greške za najmanju mjerenu količinu (E_min).

(3) Za istočenu količinu tečnog naftnog gasa V ( 2 L, primjenjuju se slijedeći uslovi:

a) E_min ( 2R, gdje je R najmanji interval skale pokaznog uređaja (rezolucija)

b) E_min = (2xMMQ)x(A/100) gdje je A dato u Tabeli 1 a MMQ je minimalno mjerena količina.

(4) Za istočenu količinu tečnog naftnog gasa V < 2 L, primjenjuju se uslov definisan u tački a) stava (3) ovog člana a E_min je dvostruka vrijednost najveće dozvoljene greške Tabele 2.

(5) Najveća dozvoljena greška konvertovanih vrijednosti je jednaka vrijednostima datim u Tabeli 1 (A).

(6) Najveća dozvoljena greška uređaja za konverziju se računa prema izrazu ((A – B), gdje su vrijednosti A i B date u Tabeli 1.

(7) Pojedini dijelovi uređaja za konverziju mogu biti ispitani zasebno:

a) Računska jedinica: Najveća dozvoljena greška iznosi 1/10 od vrijednosti datih u Tabeli 1 (A).

b) Dodatni uređaji: Najveće dozvoljene greške pojedinih uređaja su date u slijedećoj tabeli s tim što se navedene vrijednosti primjenjuju na vrijednosti koje mjeri uređaj za konverziju.

Tabela 3:

(8) Najveća dozvoljena greška izraza/funkcije koji se koristi za izračunavanje karakterističnih veličina iz Tabele 3 iznosi 2/5 od njihovih najvećih dozvoljenih grešaka.

(9) Zahtjev propisan za računsku jedinicu odnosi se na bilo koje izračunavanje a ne samo na uređaj za konverziju.

(10) Najveća dozvoljena greška za dispenzer LPG pri ispitivanjima za ocjenjivanje usklađenosti (ispitivanje tipa, prva, naredna i vanredna verifikacija) data je u Tabeli 1, linija A.

(11) Najveća dozvoljena greška pri mjeriteljskom nadzoru dispenzera u upotrebi jednaka je vrijednosti najveće dozvoljene greške definisane u Tabeli 1, linija A.

(12) Ukoliko tokom ispitivanja sve greške imaju isti znak, najmanje jedna od njih u rasponu protoka od 0.25Q_max do Q_max mora biti manja od jedne polovine najveće dozvoljene greške kako bi se spriječila zloupotreba i davanje prednosti nekoj od strana.

Član 8.
(Radni uslovi)

Proizvođač mora specificirati radne uslove, kako slijedi:

a) minimalni (Q_min) i maksimalni (Q_max) protok pri čemu opseg protoka mjernog sistema mora biti u opsegu protoka svih njegovih elemenata, naročito mjerila protoka,

b) naziv medija ili, ako je relevantno, tačne vrijednosti ili opsege gustine i viskoziteta tečnog naftnog gasa u okviru kojih neće doći do promjene mjeriteljskih karakteristika dispenzera,

c) minimalne i maksimalne vrijednosti temperature tečnog naftnog gasa (t ( –10⁰C),

d) minimalne i maksimalne vrijednosti pritiska tečnog naftnog gasa,

e) minimalna i maksimalna temperatura okoline (minimalno –25⁰C do +50⁰C),

f) mehanička/elektromagnetetna klasifikacija (minimalno M2/E2),

g) nominalna vrijednost mrežnog (AC) napona i/ili granice napona za istosmjerni (DC) izvor napajanja.

Član 9.
(Standardni uslovi)

Standardna temperatura za tečni naftni gas je 15⁰C.

Član 10.
(Konstrukcija)

(1) Osnovni uređaji od kojih se sastoji mjerni sistem, odnosno dispenzer LPG su:

a) mjerilo protoka – volumetar,

b) brojčanik/totalizator,

c) pokazni uređaj na kojem treba biti iskazano:

1) Količina jednokratno istočenog tečnog naftnog gasa (L),

2) Jedinična cijena (KM/L),

3) Cijena jednokratno istočenog tečnog naftnog gasa (KM),

4) Ukupno istočena količina tečnog naftnog gasa – brojčanik/totalizator (L)

d) uređaj za nulovanje,

e) uređaj za istakanje tečnog naftnog gasa (pipac),

f) separator gasa,

g) diferencijalni ventil.

(2) Ukoliko je primjenjivo, dispenzer LPG treba biti opremljen dodatnim uređajima koji obezbjeđuju funkcionisanje i ispravan rad, kao što su:

a) pumpa,

b) filter,

c) uređaj za konverziju.

(3) Na dispenzer LPG se mogu postaviti i drugi pomoćni uređaji koji nemaju uticaj na mjeriteljske karakteristike, kao što su:

a) uređaj za samousluživanje,

b) uređaj za unaprijed definisanje količine tečnog naftnog gasa za istakanje (pre-set),

c) uređaj za plaćanje unaprijed (pre-payment),

d) uređaj za štampanje,

e) memorijski uređaj.

(4) Zahtjevi u pogledu konstrukcije dispenzera LPG su slijedeći:

a) potrebno je obezbijediti uslove da tečni nafti gas u dispenzeru bude uvijek u tečnom stanju što se postiže ispravnim funkcionisanjem uređaja za održavanje pritiska,

b) sigurnosni ventil moraju biti ugrađeni u mjerni sistem u cilju obezbjeđenja od pojave velikih pritisaka,

c) mjerilo pritiska tečnog naftnog gasa treba biti postavljeno u blizini volumetra, uzvodno od uređaja za održavanje pritiska,

d) dispenzer LPG mora posjedovati uređaj za mjerenje temperature tečnog naftnog gasa,

e) mjesto za postavljanje termometra za mjerenje temperature tečnog naftnog plina pri verifikaciji treba predvidjeti u blizini volumetra,

f) spajanje gasnih faza rezervoara tečnog naftnog gasa i rezervoara automobila nije dopušteno,

g) postavljanje nepovratnog ventila iza volumetra je obavezujuće. Pad pritiska na ventilu treba biti dovoljno mali da se može smatrati zanemarivim u odnosu na pad pritiska u kompletnoj hidrauličnoj liniji,

h) ukoliko dispenzer posjeduje uređaj za konverziju trebaju biti obezbijeđeni preduslovi da se mogu očitati i konvertovane i nekonvertovane vrijednosti proteklog volumena tečnog naftnog gasa,

i) crijeva za isporuku tečnog naftnog gasa trebaju biti pričvršćena na dispenzer pomoću konektora za "crijeva pod pritiskom",

j) pokazivači jednokratno istočenog tečnog naftnog gasa i cijene moraju posjedovati uređaje za nulovanje koji moraju raditi sinhrono i mora biti obezbijeđeno da nije moguće započeti novo istakanje ako pokazivači nisu nulovani,

k) nakon nestanka električne energije elektronski pokazni uređaj mora nastaviti prikazivati vrijednosti najmanje 15 minuta,

l) dispenzer mora biti konstruisan na način da ne može nastaviti istakanje ukoliko prestanak napajanja električnom energijom bude duži od 15 sekundi,

m) ukoliko više dispenzera koristi jedan uređaj za samousluživanje onda svaki od dispenzera mora posjedovati identifikacijsku oznaku,

n) za softver koji je od značaja za mjeriteljske karakteristike treba obezbijediti uslove za laku identifikaciju,

o) sigurnosni uređaji koji se postavljaju ne smiju uticati na mjeriteljske karakteristike dispenzera,

p) proizvođač treba obezbijediti preduslove za postavljanje elemenata zaštite od neovlaštene manipulacije kao i mjesta za postavljanje verifikacione naljepnice.

(5) Detaljan opis konstruktivnih elemenata dispenzera LPG su dati u aktuelnoj verziji preporuke OIML R-117.

III. NATPISI I OZNAKE

Član 11.
(Natpisi i oznake)

(1) Dispenzeri LPG koji se stavljaju na tržište, neophodno je da sadrže uputstva koje su potrebna za njihovu pravilnu upotrebu. Uputstva moraju biti na jednom od službenih jezika u upotrebi u Bosni i Hercegovini.

(2) Natpisi i oznake na dispenzerima LPG su u skladu sa Pravilnikom o postupcima ocjenjivanja usklađenosti.

(3) Dispenzeri LPG koji se uvoze iz EU, a koji su usklađeni sa zahtjevima iz ovog Pravilnika, prije stavljanja na tržište i/ili u upotrebu, moraju biti označena znakom usklađenosti i dopunskom mjeriteljskom oznakom u skladu sa važećim EU propisima. Znak usklađenosti i dopunska mjeriteljska oznaka moraju biti neizbrisivi.

(4) Ukoliko je postupak ocjenjivanja usklađenosti obavljen u Bosni i Hercegovini iza znaka usklađenosti i dopunske mjeriteljske oznake stavlja se jedinstven broj Imenovanog tijela u skladu sa Pravilnikom o načinu utvrđivanja ispunjenosti uslova za imenovanja tijela za ocjenjivanje usklađenosti mjerila. Jedinstveni broj odgovarajućeg Imenovanog tijela mora biti neizbrisiv. Sve oznake moraju biti jasno vidljive i lako pristupačne.

(5) Specifičnosti vezane za natpise i oznake za dispenzere LPG date su u Aneksu.

IV. OCJENJIVANJE USKLAĐENOSTI

Član 12.
(Ocjenjivanje usklađenosti)

(1) Ocjenjivanje usklađenosti dispenzera LPG sa mjerodavnim bitnim zahtjevima provodi se, prema izboru proizvođača, primjenom jednog od modula ocjenjivanja navedenih u Pravilniku o postupcima ocjenjivanja usklađenosti mjerila. Kombinacije modula koji se mogu primijeniti u postupku ocjenjivanja usklađenosti na dispenzere LPG su: B + F ili B + D ili H1 ili G.

(2) Ispitivanje se provodi primjenom odgovarajućih metoda i postupaka navedenih u relevantnim normativnim dokumentima, kako bi se potvrdila njihova usklađenost sa zahtjevima ovog Pravilnika. Normativni dokument za postupak ocjenjivanja usklađenosti dispenzera LPG je međunarodna preporuka OIML R 117 – Dinamički mjerni sistemi za mjerenje tečnosti koje nisu voda.

(3) Do izdavanja odgovarajućih tehničkih propisa o načinu verifikacije dispenzera LPG od entitetskih institucija za mjeriteljstvo, u postupku prve verifikacije kao referentni dokument koristit će se međunarodna preporuka OIML R 117-2 dok će se u postupku naredne verifikacije koristiti metode i postupci opisani u relevatnom nacionalnom uputstvu, kao što je to i predviđeno u OIML R-117-1 (tačka 6.3), te eventualne specifičnosti navedene u odobrenju tipa predmetnog dispenzera..

(4) Nadzor nad dispenzerima u upotrebi obavlja se na isti način kao i postupak verifikacije definisan u stavu (3) ovog člana, uključujući i najveće dozvoljene greške definisane ovim Pravilnikom.

(5) Za dispenzere LPG obavezno je ispitivanje tipa, iza kojeg slijedi prva verifikacija. Samo odobreni dispenzeri sa službenom oznakom dodijeljenom od strane Instituta za mjeriteljstvo BiH mogu biti predmet narednih i vanrednih verifikacija.

(6) Periodi verifikacije su definisani Naredbom o mjerilima u zakonskom mjeriteljstvu i rokovima verifikacije ("Službeni glasnik BiH" br. 67/12 i 75/14).

V. PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Član 13.
(Prelazne i završne odredbe)

(1) Stupanjem na snagu ovoga Pravilnika prestaje važiti: Pravilnik o metrološkim uslovima za sprave za merenje tečnih goriva ("Službeni list SFRJ", br. 48/85 i 20/86), za nova mjerila koja su predmet ocjenjivanja usklađenosti i stavljanja na tržište.

(2) Mjerila koja su u postupku odobrenja tipa na dan stupanja ovog Pravilnika mogu se ispitati i odobriti u skladu sa zahtjevima Pravilnika iz prethodnog stava.

(3) Prva verifikacija mjerila koja imaju važeće Certifikate o odobrenju tipa mjerila izdate do dana stupanja na snagu ovog Pravilnika i mjerila iz stava (2) ovog člana koja dobiju certifikat o odobrenju tipa mjerila, moći će se obavljati do isteka roka važenja certifikata o odobrenju tipa.

(4) Mjerila kojima je istekao rok važenja certifikata o odobrenju tipa, ne mogu biti predmet prve verifikacije.

(5) Mjerila koja su na propisan način puštena u upotrebu ranije, prije objave ovog Pravilnika mogu se nastaviti koristiti i nakon isteka važenja certifikata o odobrenju tipa mjerila ukoliko ispunjavaju granice najveće dozvoljene greške navedene u relevantnom propisu u vrijeme puštanja istih u upotrebu.

(6) Institut će izdati Rješenje o povlačenju onog tipa mjerila za koje se utvrdi da više nije pogodno za upotrebu u mjeriteljskom sistemu.

(7) Propisi Federacije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske i Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine usaglasiće se sa odredbama ovog Pravilnika u roku od tri mjeseca od dana stupanja na snagu.

Član 14.
(Stupanje na snagu)

Ovaj Pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku BiH".

Broj 01-02-2-474-13/18
03. aprila 2018. godine
Sarajevo

Direktor
Instituta za mjeriteljstvo BiH
Zijad Džemić, s. r.

Aneks
– Natpisi i oznake –

Specifični natpisi i oznake za dispenzere LPG, kao i za pojedine dijelove sistema dati su u nastavku:
- Proizvođač i tip dispenzera,
- Serijski broj i godina proizvodnje,
- Minimalni (Q_min) i maksimalni (Q_max) protok,
- Minimalni (ako je potrebno) i maksimalni radni pritisak,
- Minimalno mjerena količina (MMQ),
- Naziv medija ili opseg relevantnih karakteristika kao što su gustina i/ili viskozitet,
- Minimalna i maksimalna temperatura okoline,
- Mehanička i elektromagnetna klasifikacija,
- Nominalna vrijednost mrežnog (AC) napona i/ili granice napona za istosmjerni (DC) izvor napajanja,
- Klasa tačnosti,
- Broj certifikata o ispitivanju,
- Službena oznaka.
Natpisne pločice pojedinih dijelova mjernog sistema treba da sadrže slijedeće podatke:
- Proizvođač i tip,
- Serijski broj,
- Relevantne tehničke karakteristike konkretnog uređaja,
- Broj certifikata o ispitivanju (ukoliko je primjenjivo),
- Službena oznaka (ukoliko je primjenjivo).