|
OBLAST
1: TVARI
|
|
Komponenta
1: Struktura i svojstva tvari
|
|
Ishodi
učenja:
1.
razlikuje sastav i vrstu tvari
2.
analizira građu tvari
3.
povezuje strukturu i svojstva tvari
4.
primjenjuje hemijsku simboliku za opisivanje sastava tvari
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Razlikuje čiste tvari (atomi, molekule)
i
smjese (homogene i heterogene).
1.b.
Navodi temeljna fizikalna svojstva tvari (gustoća, agregatno stanje,
vrelište, talište).
1.c.
Navodi hemijska svojstva tvari (reaktivnost, kiselost, bazičnost).
1.d.
Razlikuje temeljne postupke odvajanja smjesa tvari (taloženje, dekantiranje,
filtriranje, destiliranje).
|
1.a.
Razlikuje slijedeće pojmove: atomski i maseni broj, nuklid, izotop,
izoelektronska čestica.
1.b.
Istražuje povezanost strukture atoma i položaja u PSE (elektronska
konfiguracija, energija jonizacije, elektronski afinitet)
1.c.
Određuje empirijsku i molekulsku formulu na temelju eksperimentalnih
podataka.
1.d.
Izabire prikladne fizikalne i hemijske postupke odjeljivanja sastojaka
(smjese na temelju poznavanja sastava iste).
|
|
2.a.
Iskazuje čestičnu građu tvari
(atomi
i molekule).
2.b.
Povezuje tipove hemijskih veza (jonsku, kovalentnu i metalnu) s položajem u
PSE.
2.c.
Opisuje razliku između fizičkih i hemijskih pojava (otapanje, gorenje).
|
2.a.
Argumentuje razlike između pravih otopina, koloidnih otopina i grubih
disperzija.
|
|
2.d.
Identifikuje tvari na osnovu rezultata ogleda (bojenje plamena).
|
2.b.
Analizira svojstva kiselina i baza po Arrheniusu, Brønstedu i Lewisu.
2.c.
Istražuje svojstva pufera.
|
|
3.a.
Razlikuje električki neutralne čestice (atomi, molekule) od električki
nabijenih čestica (joni).
|
3.a.
Uspoređuje polumjere atoma (atomski, jonski, kovalentni, van der Waalsov)
|
|
3.b.
Povezuje osobine hemijskih elemenata s njihovim položajem u periodnom sistemu
elemenata (valencija).
|
3.b.
Povezuje svojstva tvari s vrstom hemijske veze, te na temelju građe molekule
predviđa fizikalna i hemijska svojstva spojeva.
3.c.
Povezuje fizikalna i hemijska svojstva organskih spojeva sa strukturom
molekula i vrstom funkcijske grupe.
3.d.
Povezuje strukturu tvari s međumolekulskim silama i objašnjava
karakteristike agregatnih stanja tvari (čvrsto, tekuće, plinovito).
|
|
4.a.
Razumije da hemijska simbolika ima kvantitativno i kvalitativno značenja
(simboli, formule).
4.b.
Razlikuje pojmove Ar, Mr, M i n.
4.c.
Prepoznaje hemijske promjene i piše jednačine hemijskih reakcija.
4.d.
Razlikuje stehiometrijske koeficijente i indekse.
|
4.a.
Prikazuje čestičnu građu anorganskih i organskih tvari.
4.b.
Prikazuje hemijske promjene jednačinama.
4.c.
Analizira reakcije: (oksidacije, neutralizacije, taložne i redoks reakcije).
|
|
Komponenta
2: Stehiometrijski zakoni
|
|
Ishodi
učenja:
1.
primjenjuje stehiometrijske zakone
2.
provodi postupke za dokazivanje stehiometrijskih zakona
3.
procjenjuje aktivnosti na dokazivanju stehiometrijskih zakona
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Definiše osnovne hemijske zakone (zakon o održanju mase, zakon o stalnim
odnosima masa).
1.b.
Povezuje hemijske reakcije sa stehiometrijskim zakonima.
|
1.a.
Objašnjava stehiometrijske zakone na konkretnim primjerima.
1.b.
Samostalno vrši proračun i analizu dobijenih podataka stehiometrijskim
izračunavanjima.
|
|
2.a.
Pravilno koristi mjerne jedinice SI sustava.
|
2.a.
Pravilno povezuje fizikalno-hemijske veličine i mjerne jedinice SI sistema.
|
|
2.b.
Navodi matematičke izraze pri izračunavanju stehiometrijskih ovisnosti.
|
2.b.
Povezuje rezultate eksperimenata sa stehiometrijskim zakonima.
|
|
2.c.
Izračunava kvantitativne (mjerljive) odnose između reaktanata i produkata, te
množine tvari na temelju jednačina hemijskih reakcija.
|
2.c.
Samostalno kombinuje matematičke izraze pri rješavanju složenih
stehiometrijskih zadataka.
|
|
|
2.d.
Izračunava količine reaktanata i produkata na temelju stehiometrijske
jednačine hemijske reakcije.
|
|
3.a.
Utvrđuje vezu između mase, količine i brojnosti jedinki.
|
3.a.
Uspoređuje različite parametre (masa, volumen, količina tvari, tlak,
temperatura) i izvodi zaključke na temelju stehiometrijskih ovisnosti.
|
|
3.b.
Uspoređuje različite parametre (masa, količina) koristeći stehiometrijske
zakone.
3.c.
Iskazuje računom procentni sastav tvari (maseni udio).
|
3.b.
Iskazuje računom koncentracije otopina (količinska, masena, procentna, molni
udio).
|
|
Komponenta
3: Hemija životne okoline
|
|
Ishodi
učenja:
1.
prepoznaje uticaj hemijskih tvari na životnu okolinu
2.
analizira uticaj tvari na okolinu
3. kritički razmatra upotrebu tvari i
njihov uticaj na okolinu
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Navodi primjere promjena u životnoj okolini kao posljedicu hemijskih
djelovanja.
|
1.a.
Prepoznaje neusklađenost razvoja savremenog društva i očuvanja životne
okoline.
|
|
1.b.
Istražuje promjene u okolini metodom promatranja.
|
1.b.
Objašnjava hemijske promjene tvari i uspoređuje uticaj različitih faktora na
okolinu (industrijski
zagađivači, saobraćaj, deponije).
|
|
2.a.
Uočava uticaj tvari na okolinu ( kisele kiše, efekt staklenika).
|
2.a.
Analizira fizikalno-hemijske parametre na primjerima u atmosferi, hidrosferi
i geosferi.
|
|
2.b.
Navodi primjere zagađenja podzemnih voda (otpadne vode iz industrije,
deponije otpada).
|
2.b.
Analizira kružne cikluse nemetala, te argumentuje kakve štetne posljedice
nastaju u atmosferi ako se ciklusi naruše.
2.c.
Provodi istraživanje prirodnih pojava uz pomoć hemijskih eksperimenata
(nastajanje špiljskih ukrasa, taloženje i otapanje “kamenca”...).
|
|
3.a.
Analizira sortiranje
otpada kao prvu
faza
gospodarenja otpadom.
|
3.a.
Kritički procjenjuje uticaj hemijskih promjena na okolinu( gorenje, kisele
kiše, staklenički plinovi, korozija, učinak umjetnih gnojiva).
3.b.
Razmatra metode gospodarenja
otpadom (recikliranje, kompostiranje, deponovanje, spaljivanje).
|
|
Komponenta
4: Prikazivanje eksperimentalnih rezultata
|
|
Ishodi
učenja:
1.
prikuplja podatke iz različitih izvora
2.
primjenjuje matematičke vještine
3.
uočava zakonitosti podataka prikazanih modelima, tabelama i grafikonima
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Izvodi mjerenja (masa, volumen, temperatura, pH) i postupke odjeljivanje
sastojaka iz smjesa (taloženje, dekantacija, filtracija, destilacija
sublimacija, kristalizacija).
|
1.a.
Dovodi u vezu promjenu koncentracije reaktanata i produkata u ovisnosti o
vremenu.
|
|
1.b.
Dokazuje ogledima osnovne stehiometrijske zakone (zakon o očuvanju mase,
zakon o stalnim omjerima masa ...).
|
1.b.
Izračunava potencijal elektohemijskih članaka.
1.c.
Izračunava pH vrijednost otopina.
|
|
|
1.d.
Uspoređuje eksperimentom dobijene podatke uz pomoć crteža, tablela ili
grafikona pravilno označavajući koordinacijske ose.
|
|
2.a.
Izračunava: maseni i volumni udio, broj jedinki, masu tvari, količinu tvari.
|
2.a.
Kombinuje matematičke izraze pri rješavanju složenih zadataka.
|
|
|
2.b.
Uspoređuje dobijene veličine (n, m, V, ρ, c, γ, ω) pišući
odgovarajuće matematičke izraze.
|
|
3.a.
Koristi tabelarne i grafičke prikaze te objašnjava dobijene rezultate.
|
3.a.
Sistematizuje podatke dobijene analizom različitih uzoraka i pravilno ih
obrađuje.
|
|
3.b.
Koristi se informacionim tehnologijama u prezentovanju građe tvari.
|
3.b.
Koristi se informacionim tehnologijama u prikazivanju fizikalno-hemijskih
promjena tvari.
|
|
OBLAST
2: STRUKTURA I FUNKCIONALNA POVEZANOST PROCESA U PRIRODI
|
|
Komponenta
1: Metali i nemetali
|
|
Ishodi
učenja:
1.
utvrđuje osobine, sastav i vrstu tvari
2.
povezuje građu i svojstva elementarnih tvari s njihovim položajem u PSE
3.
analizira hemijske promjene metala i nemetala
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Navodi zastupljenost metala i nemetala u zemljinoj kori (reaktivnost metala i
nemetala, plemeniti metali, biološki značaj metala).
1.b.
Definiše osnovne vrste anorganskih spojeva (kiseline, baze, soli, oksidi).
1.c.
Zaključuje na temelju pokusa da iz elementarnih tvari nastaju nove tvari (hemijski
spoj).
|
1.a.
Navodi izvore elementa i spojeva u prirodi.
1.b.
Navodi značaj, svojstva i dobijanje alkalnih metala, zemnoalkalnih metala,
elemenata 13. 14. 15. 16. i 17. grupe PSE.
1.c.
Primjenjuje simbolične prikaze potrebne za opisivanje kvalitativnog i
kvantitativnog sastava vazduha, vode i zemljine kore.
|
|
2.a.
Povezuje periodičnost svojstava elemenata s njihovim položajem u PSE (grupe i
periode, položaj metala i nemetala).
|
2.a.
Utvrđuje položaj metala i nemetala u PSE i njihov značaj.
|
|
2.b.
Uspoređuje osobine metala i nemetala ukazujući na građu njihovih atoma.
|
2.b.
Predviđa promjenu fizikalnih svojstava atoma hemijskih elemenata (prečnik
atoma, energija jonizacije, elektronski afinitet, elektronegativnost) na
temelju zakona periodičnosti.
|
|
2.c.
Objašnjava tipične reakcije metala i nemetala na temelju položaja u PSE.
|
2.c.
Primjerima argumentuje hemijsku sličnost elemenata po grupama PSE (oksidi,
baze, kiseline).
|
|
|
2.d.
Uspoređuje građu i svojstva metala i nemetala.
2.e.
Povezuje kristalnu strukturu metala i metalnu vezu sa svojstvima metala.
|
|
3.a.
Objašnjava osobine, postupke dobijanja i upotrebu tehnički važnih metala (Fe,
Al, Cu).
3.b
Objašnjava osobine, postupke dobijanja i upotrebu važnijih nemetala (H2,
O2, N2, Cl2, S).
|
3.a.
Analizira reakcije dobijanja, karakteristične reakcije i važnije spojeve:
alkalnih metala, zemnoalkalnih metala, elemenata 13. 14. 15. 16. i 17. grupe
PSE.
3.b.
Prikazuje karakteristične reakcije i reakcije dobijanja metala i nemetala uz
pomoć odgovarajućih hemijskih jednačina.
|
|
3.c.
Koristi hemijske jednačine za opisivanje postupaka dobijanja odabranih metala
i nemetala.
|
|
|
Komponenta
2: Anorganske i organske tvari
|
|
Ishodi
učenja:
1.
analizira fizikalne i hemijske promjene
2.
utvrđuje uslove ravnoteže
3.
analizira fizikalno-hemijske promjene anorganskih i organskih tvari
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Navodi primjere fizikalnih i hemijskih promjena različitih brzina (otapanje,
promjena agregatnog stanja, gorenje, hrđanje).
1.b.
Objašnjava hemijske promjene na primjerima reakcija organskih tvari (gorenje
ugljikovodika, alkoholno vrenje, ocatno-kiselo vrenje).
1.c.
Objašnjava hemijske promjene na primjerima reakcija organskih tvari (gorenje
ugljikovodika, alkoholno vrenje, octeno-kiselo vrenje)
|
1.a.
Objašnjava fizikalno-hemijske promjene na primjerima anorganskih i organskih
tvari (oksdacija, neutralizacija, adicija, supstitucija, polimerizacija,
esterifikacija).
1.b.
Navodi faktore koji utiču na brzinu fizikalnih i hemijskih promjena (p, T, n,
Ea, katalizatori i inhibitori).
1.c.
Prikazuje tok i mehanizam anorganskih i organskih hemijskih reakcija.
1.d.
Utvrđuje mjerodavni reaktant i raktant u višku.
|
|
2.a.
Opisuje parametre koji utiču na ravnotežu.
2.b.
Razlikuje pojmove katalizator i inhibitor.
|
2.a.
Opisuje pojam ravnotežnog stanja hemijskog sistema (konstanta ravnoteže, Ksp
pH, puferi).
2.b.
Opisuje pojam ravnotežnog stanja elektrohemijskog sistema (EMS, ΔG).
2.c.
Dovodi u vezu veličine koje karakterišu fizikalnu i hemijsku ravnotežu.
|
|
3.a.
Navodi hemijske reakcije adicije, supstitucije i polimerizacije, te piše
molekulske strukturne i racionalne formule.
3.b.
Opisuje pretvaranje organskih tvari u anorganske tvari (fotosinteza,
spaljivanje fosilnih goriva).
|
3.a.
Analizira pretvaranje organskih u anorganske tvari (fotosinteza, ćelijsko
disanje, spaljivanje fosilnih goriva, požari, razgradnja organskih tvari,
otapanje krečnjačkih stijena,vulkanske erupcije).
3.b.
Istražuje uticaj pesticida (npr. lindan, DDT, organofosforni spojevi),
umjetnih gnojiva, teških metala (npr. Hg, Cd, Cr, Pb) i spojeva arsena te
halogeniranih organskih spojeva na čovjeka i okolinu.
|
|
3.c.
Objašnjava uticaj povišenja tvari (npr. CO2) u okolini.
|
|
|
Komponenta
3: Hemijska tehnologija i održivi razvoj
|
|
Ishodi
učenja:
1.
utvrđuje važnost tehnoloških procesa i njihov uticaj na održivi razvoj
2.
argumentuje važnost prirodnih resursa i njihovo korištenje u tehnološkim
procesima
3.
potkrepljuje dokazima pretjeranu eksploataciju prirodnih resursa i predlaže
mjere unapređenja zaštite životne sredine
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Uočava primjere racionalnog korištenja tehnologije u cilju očuvanja okoline i
nužnosti pronalaženja ''zelenih tehnologija''.
1.b.
Povezuje racionalno korištenje prirodnih resursa sa očuvanjem životne
sredine.
|
1.a.
Objašnjava prirodne i antropogeno izazvane promjene i procese u prirodi.
1.b.
Procjenjuje ekološku prihvatljivost pojedinih tehnoloških procesa kod
iskorištavanja prirodnih resursa.
1.c.
Opisuje specifičnosti koncepta integrisanog pristupa u planiranju korištenja
prirodnih resursa u hemijskoj tehnologiji, uključujući i održivi razvoj.
|
|
2.a.
Povezuje važnost prirodnih resursa (zemni plin, nafta, ugalj, fosilna goriva)
i njihovo korištenje u tehnološkim procesima (petrohemija, dobijanje
sintetičkih materijala, plastičnih masa).
|
2.a.
Analizira i stavlja u vezu ekonomski razvoj s prirodnim resursima.
|
|
2.b.
Analizira štetno djelovanje kiselih oksida u atmosferi i fosilnih goriva.
|
2.b.
Samostalno objašnjava kružne cikluse ugljika, azota i fosfora sa štetnim
posljedicama koje nastaju u atmosferi ako se oni naruše.
|
|
3.a.
Navodi posljedice u okolini i dovodi ih u vezu s prevelikom eksploatacijom
prirodnih resursa.
3.b.
Objašnjava načine pretjerane eksploatacije prirodnih resursa i dovodi u vezu
s potrebom zaštite okoline.
|
3.a.
Raspravlja o posljedicama klimatskih promjena i dovodi ih u vezu s
pretjeranom eksploatacijom prirodnih resursa.
3.b.
Potkrepljuje dokazima postojanje trajnih poremećaja u okolini kao posljedicu
pretjerane eksploatacije prirodnih resursa.
|
|
Komponenta
4: Eksperimentalna primjena znanja
|
|
Ishodi
učenja:
1.
prikuplja podatke iz različitih izvora
2.
povezuje rezultate pokusa s konceptualnim spoznajama
3.
uočava zakonitosti podataka prikazanih modelima, tabelama i grafikonima
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Izvodi mjerenja (m, V, T) koja su dio istraživanja.
1.b.
Izvodi postupke razdvajanja smjesa.
|
1.a.
Oblikuje istraživačko pitanje i izvodi mjerenja (m, V, T, n) koja su sastavni
dio pokusa.
1.b.
Potkrepljuje argumentima (na temelju pokusa) reaktivnost anorganskih i
organskih tvari.
|
|
1.c.
Određuje fizikalne konstante organskih i anorganskih tvari (talište,
vrelište, gustoću).
|
1.c.
Uspoređuje prikupljene podatke kroz crteže, tabele ili grafikone.
|
|
2.a.
Navodi upotrebu laboratorijskog pribora i posuđa.
|
2.a.
Samostalno rješava zadatke, izvodi oglede i zaključuje o osobinama i
strukturi anorganskih i organskih tvari.
|
|
2.b.
Dokazuje pokusima svojstva metala i njihovih spojeva (djelovanje kiselina i
baza na metale, gorenje…).
|
2.b.
Ispituje promjenu koncentracije reaktanata u ovisnosti o vremenu i
temperaturi.
|
|
2.c.
Rješava stehiometrijske zadatke s konkretnim mjernim jedinicama, povezujući
s teorijskim spoznajama o anorganskim i organskim tvarima.
|
|
|
3.a.
Koristi se različitim crtežima i modelima za prikazivanje građe i promjena anorganskih
i organskih tvari.
|
3.a.
Uočava zakonitosti fizikalno-hemijskih promjena tvari i izvodi zaključke o
prikazanim rezultatima.
|
|
3.b.
Povezuje rezultate i zaključke istraživanja, te prikupljene podatke prikazuje
u obliku izvještaja.
|
3.b.
Koristi se informacionim tehnologijama u prezentiranju rezultata
istraživanja.
|
|
OBLAST
3: STRUKTURA TVARI I ENERGIJA
|
|
Komponenta
1: Fizičko-hemijska svojstva tvari i izvori energije
|
|
Ishodi
učenja:
1.
objašnjava strukturu i fizikalno-hemijska svojstva tvari
2.
analizira promjenu energije pri fizikalno-hemijskim promjenama tvari
3.
analizira obnovljive i neobnovljive izvore energije
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Razlikuje tri osnovna tipa hemijskih veza (jonska, kovalentna, metalna).
1.b.
Objašnjava promjenu energije sistema prilikom nastajanja i cijepanja hemijskih
veza i drugih međučestičnih interakcija.
1.c.
Navodi primjere molekula kod kojih postoji vodikova veza.
|
1.a.
Povezuje strukturu tvari, fizikalna i hemijska svojstva tvari s tipom
hemijske veze, polarnošću i energijom jonizacije.
1.b.
Povezuje strukturu tvari sa apsorpcijom i emisijom elektromagnetnog zračenja.
1.c.
Povezuje fizikalna i hemijska svojstva tvari s vrstom hemijske veze i
međučestičnim interakcijama.
1.d.
Predviđa dominantan tip međumolekulskih interakcija na temelju građe
molekula.
|
|
2.a.
Razlikuje endotermne i egzotermne procese na osnovu promjene temperature
sistema.
2.b.
Objašnjava hemijske promjene na primje-rima reakcija anorganskih i organskih
tvari.
2.c.
Objašnjava brzinu promjena i uticaj faktora na brzinu promjena (katalizatori
i inhibitori).
|
2.a.
Povezuje promjenu entalpije s fizikalnim i hemijskim promjenama.
2.b.
Uspoređuje energiju hemijske i elektrohemijske redoks reakcije.
2.c.
Primjenjuje elektrohemijsku stehiometriju (Faradayevi zakoni).
|
|
3.a.
Navodi najčešće korištene izvore energije i uticaj izgaranja fosilnih goriva
na okolinu.
3.b.
Navodi korisne i štetne učinke obnovljivih i neobnovljivih izvora energije.
|
3.a.
Kritički razmatra eksploataciju obnovljivih i neobnovljivih izvora energije.
3.b.
Uspoređuje različite izvore energije prema energijskoj efikasnosti.
3.c.
Procjenjuje ekološku prihvatljivost pojedinih obnovljivih i neobnovljivih
izvora energije.
|
|
Komponenta
2: Promjene tvari i pretvaranje energije
|
|
Ishodi
učenja:
1.
povezuje promjene tvari s pretvaranjem energije unutar sistema
2.
analizira promjenu energije unutar sistema
3.
objašnjava promjene tvari i razmjenu energije između sistema i okoline
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Prepoznaje agregatno stanje tvari i promjene agregatnog stanja.
|
1.a.
Opisuje agregatna stanja tvari i promjenu stanja tvari ovisno o temperaturi i
pritisku.
|
|
1.b.
Navodi fizikalne i hemijske promjene koje dovode do promjene energije
(otapanje, isparavanje, gorenje, …).
1.c.
Analizira različite oblike pretvaranja energije iz svakodnevnog života
(toplinska, foto energija).
|
1.b.
Povezuje električni naboj s promjenom količine tvari.
1.c.
Povezuje prosječnu kinetičku energiju čestica s temperaturom.
1.d.
Povezuje veličine koje karakterišu ravnotežno stanje sistema, K i ΔG.
|
|
2.a.
Objašnjava promjenu toplinske energije sistema pri odvijanju fizikalnih i
hemijskih promjena (otapanje, gorenje) uz pomoć pokusa.
2.b.
Povezuje primjere pretvaranja energije u živim i neživim sistemima.
|
2.a.
Izračunava promjenu entalpije tokom fizikalnih (promjena agregatnog stanja,
hidratacija) ili hemijskih promjena (neutralizacija) na osnovu
kalorimetrijskih pokusa.
2.b.
Primjenjuje Hessov zakon na izračunavanje entalpije odabranih reakcija na
osnovu tabelarnih podataka.
|
|
2.c.
Prikazuje entalpijskim dijagramom odnose entalpija reaktanata i produkata te
smjer reakcijske promjene.
|
2.c.
Analizira termodinamičku ravnotežu pri fizikalnim i hemijskim promjenama.
|
|
3.a.
Raspravlja o oblicima i pojavi energije u prirodi i načinima upotrebe.
|
3.a.
Razlikuje sistem od okoline te načine izmjene tvari i energije.
|
|
3.b.
Potkrepljuje argumentima izmjene energije u ekosistemima.
3.c.
Objašnjava transformaciju energije i njen stepen iskoristivosti.
|
3.b.
Analizira izmjenu energije između sistema i okoline povezujući ih s
promjenama u sistemu tokom fizikalnih i hemijskih procesa (∆H,
∆S, ∆G).
3.c.
Diskutuje promjene energije tokom fotohemijskih reakcija u atmosferi te
procesa koji vode do globalnog zatopljenja.
|
|
Komponenta
3: Tvari bogate energijom
|
|
Ishodi
učenja:
1.
uspoređuje svojstva, sastav i vrstu tvari bogatih energijom
2.
analizira pretvaranje energije u hemijskim i biohemijskim sistemima
3.
procjenjuje uticaj različitih izvora energije na okolinu
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Opisuje vrstu veza kod organskih molekula.
|
1.a.
Opisuje svojstva, sastav i vrstu organskih i bioloških molekula bogatih
energijom (ugljiko-vodici, karboksilne kiseline, površinski aktivni spojevi, ugljikohidrati,
proteini).
|
|
1.b.
Navodi svojstva, sastav i vrstu organskih spojeva (masti i ulja,
ugljikohidrati, bjelančevine).
|
1.b.
Povezuje sadržaj energije organskih molekula s njihovom strukturom (energija
veze).
|
|
1.c.
Povezuje sadržaj energije organskih molekula s njihovom strukturom.
|
1.c.
Povezuje strukturu odabranih biomolekula i njihovu ulogu u organizmu
(ugljikohidrati, masti, proteini, vitamini, alkaloidi).
|
|
2.a.
Objašnjava funkcionalne grupe karakteristične za odabrane organske i biološke
sojeve.
|
2.a.
Prikazuje termohemijskim jednačinama reakcije gorenja i pirolize organskih
spojeva.
|
|
2.b.
Navodi hemijske promjene organskih molekula (redukciju glukoze,
esterifikaciju, hidrolizu, nastajanje peptidne veze).
|
2.b.
Analizira na temelju pokusa sadržaj energije anorganskih i organskih tvari.
2.c.
Određuje energiju odabranih biomolekula, ΔG.
|
|
3.a.
Argumentuje ovisnost organizama o energiji, te objašnjava kružne cikluse
tvari u prirodi.
3.b.
Razumije odgovoran odnos prema izvorima energije
|
3.a.
Analizira posljedice korištenja fosilnih energenata.
3.b.
Predlaže modele za racionalno korištenje i uštedu, obnovljivih i
neobnovljivih izvora energije.
|
|
3.c.
Navodi uticaj hemijskih promjena na okolinu (gorenje, korozija).
|
3.c.
Analizira važnost tehnoloških procesa za dobijanje energije iz alternativnih
izvora.
3.d.
Procjenjuje uticaj fosilnih goriva na održivi razvoj.
|
|
Komponenta
4: Istraživanje i prezentiranje rezultata
|
|
Ishodi
učenja:
1.
prikuplja podatke iz različitih izvora
2.
povezuje rezultate s konceptualnim spoznajama
3.
uočava zakonitosti podataka prikazanih modelima, tabelama i grafikonimaM
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Navodi istraživački zadatak i izvodi mjerenja i postupke koji su dio
istraživanja.
|
1.a.
Izabire izvore informacija u skladu s postavljenim problemom istraživanja.
|
|
1.b.
Prepoznaje niz različitih potencijalnih izvora informacija o strukturi tvari
i transformaciji energije.
|
1.b.
Izračunava entalpiju hemijske reakcije.
|
|
2.a.
Utvrđuje tačnost, relevantnost, te opsežnost informacija o važnosti prirodnih
resursa i održivog razvoja.
|
2.a.
Razlikuje činjenice, stavove i mišljenja o važnosti prirodnih resursa i
održivog razvoja.
|
|
2.b.
Razvija kritičko mišljenje o dostupnim izvorima informacija prirodnih resursa
i održivom razvoju.
2.c.
Utvrđuje važnost prikupljenih podataka.
|
2.b.
Razlikuje konstante i varijable u algebarskim izrazima.
2.c.
Izračunava intenzivna i ekstenzivna svojstva tvari.
|
|
|
2.d.
Analizira na temelju pokusa reaktivnost anorganskih i organskih tvari.
|
|
3.a.
Prikazuje tabelarno i grafički rezultate dobijene dokazivanjem
fizičko-hemijskih procesa u vezi sa strukturom tvari i pretvaranjem energije.
|
3.a.
Koristi se informacionom tehnologijom u prezentiranju rezultata istraživanja
o racionalnom korištenju prirodnih resursa i energije.
|
|
3.b.
Uspoređuje crteže, tabelarne i grafičke prikaze.
|
3.b.
Formuliše zaključke dobijene analizom energijskih promjena sistema.
|
|
OBLAST
4: PROCESI I MEĐUDJELOVANJE ŽIVIH I NEŽIVIH SISTEMA
|
|
Komponenta
1: Organske tvari
|
|
Ishodi
učenja:
1.
opisuje svojstva, sastav i vrste organskih spojeva
2.
objašnjava hemijsku reaktivnost prema funkcijskim grupama
3.
analizira hemijske reakcije organskih tvari
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Navodi organske spojeve u svakodnevnom životu.
1.b.
Objašnjava građu
C atoma
i ugljik
u prirodi.
1.c.
Uspoređuje zasićene i nezasićene ugljikovodike.
|
1.a.
Određuje položaj ugljika u PSE (sp3, sp2, sp hibridizacija).
1.b.
Razlikuje elektrofilne i nukleofilne reagense.
1.c.
Predviđa homolitički i heterolitičko cijepanje kovalentne veze.
1.d.
Procjenjuje tipove izomerije organskih spojeva (strukturna, stereoizomerija).
|
|
2.a.
Razlikuje vrste reakcija organskih tvari (supstitucija, adicija,
eliminacija).
2.b.
Prikazuje jednačinama hemijske reakcije organskih spojeva.
|
2.a.
Predviđa tipove reakcija organskih spojeva na temelju poznavanja strukture
(supstitucija, adicija, eliminacija).
2.b.
Predviđa produkte hemijskih reakcija organskih spojeva na temelju
reaktivnosti funkcijskih grupa.
|
|
2.c.
Predviđa produkte gorenja ugljikovodika.
|
2.c.
Razlikuje karakteristične reakcije za dokazivanje organskih spojeva (reakcije
na nezasićene veze, specifične reakcije: aldehi-da, ugljikohidrata,
aminokiselina, proteina).
|
|
3.a.
Predviđa osnovne reakcije
organskih spojeva na temelju poznavanja strukture.
|
3.a.
Predviđa kiselo-bazna svojstva aminokiselina i peptida ovisno o pH otopine.
|
|
3.b.
Navodi primjere reakcija zasićenih i nezasićenih spojeva.
|
3.b.
Analizira elektrofilnu adiciju (na dvostruku vezu) i nukleofilnu adiciju (na
karbonilnu grupu).
3.c.
Analizira elektrofilnu supstituciju (na aromatsku jezgru) i nukleofilnu
supstituciju (na karbonskoj grupi).
3.d.
Analizira nukleofilnu eliminaciju na zasićenom ugljiku.
|
|
Komponenta
2: Biološki važne organske tvari – biomolekule
|
|
Ishodi
učenja:
1.
objašnjava osobine, sastav i vrstu odabranih biomolekula primjenjujući
hemijsku simboliku i terminologiju
2.analizira
hemijske promjene odabranih biomolekula
3.
ispituje pretvaranje energije tokom biohemijskih reakcija
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Opisuje svojstva, sastav i vrstu bioloških organskih spojeva (masti i ulja,
ugljikohidrati, bjelančevine).
|
1.a.
Navodi svojstva, sastav i vrstu odabranih biomolekula (masti i ulja,
ugljikohidrati, amidi, aminokiseline, proteini, nukleinske kiseline).
|
|
1.b.
Objašnjava hemijske veze u biomolekulama navodeći simbolične prikaze.
1.c.
Primjenjuje hemijsku simboliku i terminologiju za odabrane biomolekule.
|
1.b.
Uspoređuje osobine biomolekula prema sastavu i vrsti objašnjavajući značenje
simboličnih prikaza.
1.c.
Povezuje strukturu odabranih biomolekula (ugljikohidrati, masti, proteini, vitamini,
hormoni) s njihovom funkcijom u metaboličkim procesima.
1.d.
Povezuje djelovanje odabranih lijekova (aspirin, penicilin) s njihovom
strukturom.
|
|
2.a.
Navodi hemijske promjene na biomolekulama, prepoznajući njihove funkcionalne
grupe uz obrazloženje značaja i uloge svake od obrađenih vrsta u svakodnevnom
životu.
|
2.a.
Istražuje hemijske promjene (esterifikacija, hidroliza masti i ulja,
ciklizacije glukoze i fruktoze, nastajanje peptidnih veza, te dokazivanje
ugjikohidrata, aminokiselina i proteina).
|
|
2.b.
Objašnjava biohemijske procese u živim sistemima i ulogu enzima.
|
2.b.
Analizira biohemijske procese i funkcionalno ih razlučuje.
|
|
3.a.
Navodi primjere pretvaranja energije unutar organizma.
3.b.
Hemijskim jednačinama predstavlja osnovne reakcije biomolekula i uspoređuje
ih.
|
3.a.
Objašnjava hemizam djelovanja enzima u organizmu (energija aktivacije).
3.b.
Analizira ravnotežu biohemijskih reakcija (ΔG).
3.c.
Predviđa energijske promjene tokom biohemijskih reakcija na odabranom
primjeru (ATP).
|
|
Komponenta
3: Funkcionisanje prirodnih sistema i hemijski zakoni
|
|
Ishodi
učenja:
1.
Izražava promjenu energije u biohemijskim sistemima
2.
analizira prirodne sisteme kao funkcionalnu i strukturnu cjelinu, kao i
njihovu povezanost i ovisnost
3.
objašnjava uslove ravnoteže u prirodnim sistemima, te ukazuje na uzroke i
posljedice poremećaja ravnoteže
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Izražava izmjenu energije između žive i nežive prirode (sunčeva energija,
hemijska, toplina).
1.b.
Opisuje sličnosti i razlike među prirodnim sistemima.
|
1.a.
Objašnjava načela bioenergetike, termodinamike i kinetike reakcija koje se
odvijaju u živom organizmu.
1.b.
Razmatra funkcije i osobine prirodnih sistema te njihovu povezanost i
ovisnost.
|
|
2.a.
Analizira ulogu i uticaj izvora energije stavljajući ih u kontekst
prirodnih sistema.
|
2.a.
Povezuje osobine pojedinih funkcionalnih grupa, kao i osobine cjelokupnih
bioloških molekula/makromolekula i bioloških membrana s njihovom funkcijom.
|
|
2.b.
Objašnjava homeostazu na nivou prirodnog sistema i faktore koji na nju utiču.
|
2.b.
Analizira osnovne homeostatske mehanizme (O2, CO2, pH, glikemija) koji
omogućavaju funkcionisanje organizma.
|
|
2.c.
Koristi se informacionom tehnologijom u sakupljanju dokaza/podataka o
funkcionisanju prirodnih sistema.
|
2.b.
Uočava zakonitosti međudjelovanja čestica i složenih sistema (atoma,
molekula, dijelova stanica, tkiva, organa i organizama).
|
|
3.a.
Opisuje tok, brzinu i faktore koji utiču na enzimsku reakciju.
3.b.
Analizira i potkrepljuje dokazima ravnotežu u prirodnim sistemima.
|
3.a.
Objašnjava važnost stalnog protoka energije i nadziranja brzina bioprocesa za
održavanje ustaljenog stanja u živim organizmima.
3.b.
Prepoznaje temeljne fizikalno-hemijske zakone i principe u biološkim
procesima.
|
|
3.c.
Prikazuje uzroke i posljedice poremećaja ravnoteže u prirodnim sistemima.
|
3.c.
Identifikuje ključne reakcije koje određuju brzinu metaboličkih puteva.
3.d.
Povezuje mehanizam enzimske kinetike i regulacijska svojstva enzima.
|
|
Komponenta
4: Povezivanje eksperimentalnih rezultata s konceptualnim spoznajama
|
|
Ishodi
učenja:
1.
prikuplja podatke iz različitih izvora
2.
povezuje rezultate s konceptualnim spoznajama
3.
uočava zakonitosti podataka prikazanih modelima, tabelama i grafikonima
|
|
Pokazatelji
u skladu sa uzrastom učenika za:
|
|
kraj devetogodišnjeg odgoja
i obrazovanja (14/15 god.)
|
kraj srednjoškolskog odgoja
i obrazovanja (18/19 god.)
|
|
1.a.
Definiše osnovne pojmove u zaštiti okoline (održivi razvoj), te globalne
ekološke probleme (otpad, globalno zatopljavanje).
|
1.a.
Objašnjava prikupljene podatke na osnovu istraživanja u okviru preporučenih
tema, koristeći se stručnom i naučnom literaturom.
|
|
1.b.
Izabire informacije iz različitih izvora o međudjelovanju prirodnih sistema.
|
1.b.
Ispituje zdravstvene rizike vezane uz kvalitet zraka i kvalitet opskrbe vodom
i opisuje važnost monitoringa istih.
|
|
2.a.
Navodi potencijalno štetne tvari u okolini.
|
2.a.
Opisuje specifičnosti koncepta integrisanog pristupa u planiranju korištenja
prirodnih resursa.
|
|
2.b.
Predlaže mjere unapređenja zaštite životne sredine (pravilno skladištenje
otpadnog materijala, recikliranje i racionalno korištenje energenata).
|
2.b.
Objašnjava mehanizme djelovanja potencijalno štetnih hemijskih faktora
okoline (teški metali, mikotoksini, pesticidi, dioksini, produkti nastali
termičkom obradom hrane, prehrambeni aditivi...).
|
|
|
2.c.
Objašnjava zdravstvene rizike izloženosti različitim vrstama zračenja (UV
zračenje, radioaktivno zračenje).
|
|
3.a.
Uspoređuje crteže, tabele, grafičke prikaze, uočavajući specifičnosti
prikazanih podataka.
|
3.a.
Povezuje rezultate i zaključke istraživanja o međudjelovanjima živih i
neživih sistema.
|
|
|
3.b.
Koristi tabele, grafikone i simulacije za prikazivanje rezultata, te
prikupljene podatke prikazuje u obliku izvještaja.
|
