Službeni glasnik BiH, broj 47/18

Na osnovi člana VII Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 29. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika ("Službeni glasnik BiH", br. 47/16), Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na 21. sjednici održanoj 14. 06. 2018. godine, donijela je

PRAVILNIK


O KRITERIJIMA VREDNOVANJA DOBARA, PODJELI PO PREDMETU PRAVNE ZAŠTITE I POSTUPKU KATEGORIZACIJE NACIONALNIH SPOMENIKA

Član 1.

Ovim Pravilnikom se propisuju kriteriji za vrednovanje dobara koja su nominirana za nacionalne spomenike Bosne i Hercegovine, podjela nacionalnih spomenika po predmetu pravne zaštite i njihova kategorizacija po značaju.

Član 2.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proces vrednovanja, utvrđivanja predmeta pravne zaštite i postupak kategorizacije dobra započinje na osnovi peticije za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom ili po službenoj dužnosti u odnosu dobra koja su upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika.

I. VREDNOVANJE DOBARA

Član 3.

Vrednovanje dobara je stručni i naučni postupak kojim se, primjenom propisa kao i međunarodnih konvencija, na osnovi jedinstvenih kriterija detaljno opisanih u Principima i smjernicama za očuvanje nacionalnih spomenika (dokument broj 01.2-7.4-36/28-6, usvojen na 21. sjednici Komisije), a prema svojstvima, značaju i funkciji dobara, određuje njihova opća i posebna vrijednost, način i mjere zaštite te uvjeti korištenja.

Dobro, nominirano za nacionalni spomenik, Komisija razmatra za proglašenje nacionalnim spomenikom ako je nastalo u periodu od prahistorije do 1960. godine. Dobro nastalo nakon 1960. godine može izuzetno biti razmatrano samo ako po drugim kriterijima, utvrđenim ovim Pravilnikom, ispunjava uvjete za kategoriju nacionalnog spomenika od izuzetnog značaja za Bosnu i Hercegovinu.

Član 4.

Dobra se vrednuju prema sljedećim kriterijima:

- Suštinska svojstva dobra,

- Funkcija i značaj dobra;

- Opće značajke dobra (starost, očuvanost i ugroženost);

- Specifični kriteriji prema vrsti dobra ili njegovim posebnim karakteristikama, kojim se utvrđuje njegova opća ili posebna vrijednost.

Član 5.

Suštinska svojstva dobra su:

- Autentičnost (stanje autentičnosti),

- Jedinstvenost, rijetkost i reprezentativnost,

- Integritet (stepen integriteta),

- Kontekst (ambijentalno/pejzažni, historijski, fizički),

- Fizičko stanje, naročito kompaktnost (fizička cjelovitost).

Član 6.

Kriteriji vrednovanja funkcije i značaja su:

- Historijska vrijednost dobra,

- Umjetnička i estetska vrijednost dobra:

- Prostorna organizacija,

- Kompozicija volumena,

- Kvaliteta obrade,

- Proporcijski odnosi,

- Konstrukcijsko rješenje,

- Primijenjeni materijali,

- Kvalitet obrade,

- Primijenjeni detalji i dekorativni elementi.

- Dokumentarna i naučna vrijednost dobra:

- Materijalno svjedočanstvo o svim a naročito manje poznatim historijskim periodima;

- Svjedočanstvo o historijskim mijenama;

- Djelo značajnog umjetnika ili graditelja;

- Svjedočanstvo o određenom tipu, stilu ili regionalnom izrazu; i/ili

- Svjedočanstvo o tipičnom načinu života u određenom periodu,

- Društvena vrijednost dobra:

- Duhovna (ontološka) vrijednost,

- Simbolička vrijednost,

- Sakralna vrijednost,

- Tradicionalna vrijednost,

- Vezanost za rituale ili obrede, koji mogu biti odraz prošlih kultura ili današnjih percepcija duha mjesta;

- Vrijednost za zajednicu.

Član 7.

Kriteriji vrednovanja općih značajki dobra (starosti, očuvanosti i ugroženosti) su:

- Vrijeme nastanka i trajanje dobra u odnosu na ostala dobra iste vrste,

- Stepen očuvanosti ili degradacije u odnosu na izvorno stanje dobra,

- Stvarne i potencijalne promjene do kojih dolazi ili može doći usljed korištenja dobra i njegove okoline, odnosa lokalne zajednice u očuvanju i prezentaciji dobra, planiranoj budućoj namjeni dobra, planiranom razvoju neposrednog okruženja dobra.

Član 8.

Specifični kriteriji vrednovanja se određuju na osnovi istraživanja kojima se utvrđuju posebne vrste dobra ili njegove karakteristike, a koje se ne mogu svrstati u prethodne stavove.

II. PREDMET PRAVNE ZAŠTITE

Član 9.

Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine po predmetu pravne zaštite može biti:

A. Pokretno dobro,

B. Nepokretno dobro,

C. Kulturni krajolici (Specifična dobra), i

D. Serijska dobra.

Član 10.

Pokretna dobra podrazumijevaju sve pokretne predmete koji su izraz i svjedočanstvo ljudskog stvaralaštva ili evolucije prirode. To mogu biti:

1. pokretni nalazi arheoloških istraživanja i iskopavanja izvedenih na kopnu i pod vodom;

2. antikviteti kao što se oruđe, grnčarija, natpisi, kovanice, pečati, nakit, oružje i pogrebni ostaci;

3. prenosivi predmeti nastali razgradnjom historijskih spomenika;

4. dobra od interesa za antropologiju i etnologiju;

5. predmeti vezani za historiju, uključujući historiju nauke i tehnologije, kulture i religije, vojne i društvene historije, vezani za život grupa ljudi i narodnih vođa, mislilaca, naučnika i umjetnika, te događaja od značaja za državu i društvo;

6. umjetnički predmeti, kao što su: slike i crteži, proizvedeni u cijelosti ručno na bilo kojoj podlozi ili od bilo kojeg materijala (izuzev industrijskog dizajna i tvorničkih proizvoda ukrašenih ručno); izvorni otisci, posteri i fotografije u smislu medija izvornog stvaralaštva; izvorne umjetničke asamblaže i montaže u bilo kojem materijalu; djela vajarske umjetnosti i skulpture u bilo kojem materijalu; djela primijenjene umjetnosti izvedena u materijalima kao što su staklo, keramika, metal, drvo, itd.; manuskripti (rukopisi) i inkunabule, kodeksi, knjige, dokumenti i izdanja od posebnog značaja;

7. predmeti numizmatičkog (medalje i novac) i filatelijskog značaja;

8. arhive uključujući tekstualne zapise, karte i druge kartografske materijale, fotografije, kinematografske filmove (zapise), zvučne zapise i mašinski čitljive zapise;

9. namještaj, tapiserije, ćilimi, odjeća i muzički instrumenti;

10. zoološki, botanički i geološki uzorci;

11. prevozna sredstva starija od 75 godine.

Član 11.

Nepokretno dobro po predmetu pravne zaštite mogu biti:

- Pojedinačne građevine (spomenici):

- Građevina ili nepokretno djelo primijenjene umjetnosti,

- Pojedinačni arheološki spomenici/strukture,

- Mjesta i ostaci pojedinačnih građevina – spomenika,

- Grupe građevina (graditeljska cjelina):

- Graditeljske cjeline i kompleksi različitih namjena,

- Arheološke cjeline,

- Mjesta i ostaci kompleksa građevina – graditeljskih cjelina

- Arheološke zone i lokaliteti (područja i rezervati).

- Kulturno-historijske cjeline (područja):

- Područja kao dijelovi historijskih urbanih i ruralnih naselja

- Arheološke zone i lokaliteti (područja i rezervati).

- Mjesta memorije/sjećanja - područja.

Član 12.

Specifična dobra podrazumijevaju:

- Kulturne krajolike,

- Historijske gradove i gradske centre,

- Rute kulturnog naslijeđa.

Član 13.

Serijsko dobro je karakteristično za određeno geografsko područje, unutar jedne zemlje ili više zemalja, koje može sadržavati više historijskih građevina, graditeljskih cjelina ili područja koja pripadaju istom kulturno-historijskom korpusu i vrsti naslijeđa.

III. KATEGORIZACIJA NACIONALNIH SPOMENIKA

Član 14.

Dobra od velikog značaja za grupu ljudi sa zajedničkom kulturnom, historijskom, vjerskom ili etničkom baštinom (član 6. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini) koja ispunjavaju jedan ili više kriterija za proglašenje nacionalnim spomenikom propisanih ovim pravilnikom, odnosno proglašena su nacionalnim spomenicima Bosne i Hercegovine, kategoriziraju se prema njihovom značaju za Bosnu i Hercegovinu.

Član 15.

Nacionalni spomenici se svrstavaju u sljedeće kategorije:

1. Nacionalni spomenici od univerzalnog značaja u Bosni i Hercegovini,

2. Nacionalni spomenici od izuzetnog značaja za Bosnu i Hercegovinu,

3. Nacionalni spomenici od velikog značaja za Bosnu i Hercegovinu,

4. Nacionalni spomenici od značaja za Bosnu i Hercegovinu.

Član 16.

Nacionalni spomenici od univerzalnog značaja u Bosni i Hercegovini predstavljaju nacionalne spomenike od izuzetnog značaja za Bosnu i Hercegovinu, koji ispunjavaju uvjete definirane u Operativnom vodiču UNESCO-a, te su upisani na UNESCO Listu svjetskog naslijeđa po jednom od sljedećih kriterija koje je precizirao UNESCO (UNESCO Operational guidelines):

(i) predstavlja remek-djelo ljudskog kreativnog genija;

(ii) prikazuje važnu razmjenu ljudskih vrijednosti, kroz vremenski period ili unutar svjetskog kulturnog područja, o razvojima u arhitekturi ili tehnologiji, monumentalnim umjetnostima, urbanom planiranju ili dizajnu krajolika;

(iii) nosilac je jedinstvenog ili barem izuzetnog svjedočanstva kulturnoj tradiciji ili civilizaciji, živućoj ili nestaloj;

(iv) izuzetan je primjer tipa građevine, arhitektonskog ili tehnološkog ansambla ili krajolika koji ilustrira značajnu fazu/faze ljudske historije;

(v) izuzetan je primjer tradicionalnog ljudskog naselja, upotrebe zemljišta ili upotrebe mora koja je reprezentativna za kulturu/e, ili ljudsku interakciju sa okolišem, naročito kada postaje ranjiva pod utjecajem nepovratne promjene;

(vi) direktno je ili materijalno u vezi sa događajima ili živućim tradicijama, idejama ili vjerovanjima, umjetničkim i književnim djelima od izuzetnog univerzalnog značaja (Komitet smatra da bi bilo najbolje koristiti ovaj kriterij u sprezi sa drugim kriterijima);

(vii) sadrži vrhunske prirodne fenomene ili područja izuzetne prirodne ljepote i estetskog značaja;

(viii) ističe se kao primjer koji predstavlja značajnu fazu historije Zemlje, uključujući zapise o životu, značajne tekuće geološke procese u razvoju reljefnih oblika, ili značajnih geomorfnih ili fiziografskih odlika;

(ix) izuzetan je primjer koji predstavlja značajne ekološke i biološke procese u razvoju kopnenih, slatkovodnih, priobalnih i morskih ekosistema i zajednica biljaka i životinja;

(x) sadrži najznačajnija prirodna staništa za in-situ konzervaciju biološke raznolikosti, uključujući one koji sadrže ugrožene vrste od izuzetne univerzalne vrijednosti sa gledišta nauke ili konzervacije.

Član 17.

Nacionalni spomenici od izuzetnog značaja za Bosnu i Hercegovinu su dobra koja:

- posjeduju izuzetno visoko izražene vrijednosti (društvenu, historijsku, dokumentarnu ili umjetničku i estetsku);

- posjeduju izuzetno visok stepen autentičnosti (minimalno tri atributa autentičnosti) i integriteta (minimalno dva atributa integriteta);

- predstavljaju jedinstven i/ili izuzetno reprezentativan primjer određenog tipa ili stila.

Član 18.

Nacionalni spomenici od velikog značaja za Bosnu i Hercegovinu su dobra koja:

- posjeduju veoma izražene vrijednosti (društvenu, historijsku, dokumentarnu ili umjetničku i estetsku);

- posjeduju visok stepen autentičnosti (minimalno dva atributa autentičnosti) i integriteta (minimalno dva atributa integriteta).

- predstavljaju reprezentativan primjer određenog tipa ili stila.

Član 19.

Nacionalni spomenici od značaja za Bosnu i Hercegovinu su dobra koja:

- posjeduju izražene vrijednost/i (društvenu, historijsku, dokumentarnu ili umjetničku i estetsku);

- posjeduju određen stepen autentičnosti (minimalno jedan atribut autentičnosti) i integriteta (minimalno jedan atribut integriteta).

Član 20.

Promjena utvrđene kategorije nacionalnog spomenika se pokreće u skladu sa Poslovnikom o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, član 40. ("Službeni glasnik BiH", broj 47/16). Revalorizacija i utvrđivanje kategorije za do dana donošenja ovog Pravilnika proglašene nacionalne spomenike vršit će se prema rokovima koje utvrdi Komisija.

Član 21.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, u skladu sa nadležnostima Komisije koje proizilaze iz Aneksa 8. Dejtonskog mirovnog sporazuma, donosi Odluku o proglašenju dobra nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Odlukom se definira predmet pravne zaštite i kategorija nacionalnog spomenika, utvrđuju vrijednosti te definiraju mjere i zone zaštite.

Odluka o proglašenju se izrađuje na osnovi:

- postojeće evidencije i dokumentacije o dobru,

- stručne analize o dobru,

- naučnih i stručnih saznanja iz oblasti kojoj određeno dobro pripada,

- tehničke i fotodokumentacije,

- rezultata dodatnih istraživanja.

Stručni elaborat koji prezentira nalaze analiza, vrijednosti i značaja nacionalnog spomenika predstavlja dio obrazloženja odluke Komisije. Obrazloženje se završava zaključkom u kojem se sabiraju i opisno elaboriraju utvrđene vrijednosti dobra, odnosno daje obrazloženje razloga i kriterija za proglašenje dobra nacionalnim spomenikom, te izjava o integritetu i autentičnosti.

IV. PRIJELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Član 22.

Ovim pravilnikom stavljaju se van snage Kriteriji za proglašenje dobara nacionalnim spomenicima broj 01-203/02 i 01.2-6-792/03 ("Službeni glasnik BiH", br. 33/02 i 15/03).

Član 23.

Postupci vrednovanja koji se vode pred Komisijom za očuvanje nacionalnih spomenika, a nisu završeni u vrijeme stupanja na snagu ovog pravilnika, provest će se prema ovom pravilniku.

Član 24.

Pravilnik stupa na snagu danom donošenja, a bit će objavljen u "Službenom glasniku BiH".

Broj 11-02.14-58/18-6
14. juna 2018. godine
Sarajevo

Predsjedavajući Komisije
Radoje Vidović, s. r.