Službeni glasnik BiH, broj 26/18

Na osnovu člana 4. stav 2, člana 21. stav 2. Zakona o mjeriteljstvu Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik BiH", broj 19/01), te člana 7. stav (1) tačka a) i člana 9. stav (2) Zakona o osnivanju Instituta za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine ("Službeni glasnik BiH", broj 43/04), a u vezi sa članom 16. Zakona o upravi ("Službeni glasnik BiH", br. 32/02, 102/09 i 72/17), direktor Instituta za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu: Institut) donosi:

PRAVILNIK


O MJERITELJSKIM USLOVIMA ZA VLAGOMJERE ZA ZRNA ŽITARICA I SJEMENKE ULJARICA

I. OPŠTE ODREDBE

Član 1.
(Predmet)

Ovim Pravilnikom se propisuju mjeriteljski uslovi koje moraju zadovoljiti vlagomjeri kojima se mjeri sadržaj vlage zrna žitarica i sjemenki uljarica (u daljem nastavku teksta "vlagomjeri"), uslovi verifikacije, njihovo označavanje, način ocjenivanja usklađenosti i način mjeriteljskog nadzora mjerila u upotrebi.

Član 2.
(Područje primjene)

(1) Odredbe ovog Pravilnika se primjenjuju na vlagomjere za zrna žitarica i sjemenke uljarica koji se koriste u prometu žitarica i uljarica.

(2) Ovaj Pravilnik se primjenjuje na sljedeće vlagomjere iz stava (1) ovog člana:

a) vlagomjere čiji je princip mjerenja baziran na indirektnoj metodi mjerenja nekog od fizikalnih parametara pomoću kojeg se proračunava sadržaj vlage;

b) automatske vlagomjere sa digitalnim pokazivačem koji direktno prikazuje sadržaj vlage zrna;

c) vlagomjere koji mjere sadržaj vlage statičkog uzorka reprezentativne veličine zrna.

Član 3.
(Termini i definicije)

(1) Za potrebe ovog Pravilnika primjenjuju se sljedeće definicije:

(a) Zrna su zrna žitarica i mahunarki, kao i sjemenke uljarica,

(b) Sadržaj vlage zrna predstavlja odnos vlage i ukupne mase uzorka zrna,

(c) Vlagomjer je merilo koje mjeri električni, optički ili drugi parametar pomoću kojeg se određuje sadržaj vlage zrna u zadatim granicama greške,

(d) Greška mjerenja je izmjerena vrijednost sadržaja vlage zrna umanjena za referentnu vrijednost sadržaja vlage zrna,

(e) Najveća dozvoljena greška mjerenja (u daljem tekstu: NDG) je ekstremna vrijednost greške mjerenja, u odnosu na poznatu referentnu vrijednost sadržaja vlage zrna, propisana ovim Pravilnikom;

(f) Sopstvena greška je greška vlagomjera utvrđena pod referentnim uslovima;

(g) Promjena greške, u slučaju kada se koristi referentna vrijednost, predstavlja razliku između srednje greške pokazivanja vlagomjera u uslovima kada se jedna ili više uticajnih veličina mijenja unutar radnih uslova i srednje sopstvene greške vlagomjera. Za slučaj da se ne koristi referentna vrijednost promjena greške predstavlja razliku između pokazivanja vlagomjera pri radnim uslovima i srednje vrijednosti pokazivanja vlagomjera pri referentnim uslovima prije ispitivanja.

(h) Radni uslovi su uslovi upotrebe vlagomjera koji definišu opseg vrijednosti uticajnih veličina za koje se očekuje da navedene mjeriteljske karakteristike vlagomjera ispunjavaju zahtjeve ovog pravilnika;

(i) Referentni uslovi su uslovi korištenja vlagomjera koji definišu opseg vrijednosti uticajnih veličina pri kojima se vrši ispitivanje tehničkih osobina vlagomjera.

(j) Ponovljivost mjerenja je preciznost mjerenja pod ponovljivim uslovima mjerenja koji podrazumijevaju isti postupak mjerenja, iste operatere, isti mjerni sistem, iste radne uslove i istu lokaciju i ponovljena merenja na istim ili sličnim predmetima mjerenja u kratkom vremenskom periodu,

(k) Reproduktivnost mjerenja je preciznost mjerenja u uslovima reproduktivnosti mjerenja koji podrazumjevaju različite lokacije, operatere, mjerne sisteme i ponovljena mjerenja na istim ili sličnim predmetima mjerenja,

(l) Zakonski relevantnan softver označava onaj dio softvera vlagomjera koji utiče na osobine koje su predmet zakonskog mjeriteljstva,

(m) Događaj je radnja u kojoj se vrši promjena konfiguracionih parametara ili se vrše podešavanja jedne ili više vrijednosti kalibracionih parametara dok se uređaj nalazi u režimu podešavanja;

(n) Trag revizije je kontinuirani elektronski zapis sa podacima koji sadrži vremenski obilježen zapis informacije o događajima ili drugim aktivnostima, odnosno elektronski broj i/ili zapis informacije o izmjenama vrijednosti kalibracionih ili konfiguracionih parametara vlagomjera koji su zakonski relevantni i koji mogu uticati na mjeriteljske karakteristike vlagomjera;

(o) Brojač događaja je brojač koji se ne može poništiti i koji se uvećava za jedan svaki put kada se uđe u režim koji omogućava izmjene parametara koji se štite i kada se izvrši jedna ili više promjena takvih parametara.

(p) Dnevnik događaja je vrsta traga revizije koja sadrži serije zapisa, gdje svaki zapis sadrži broj brojača događaja koji odgovara izmjeni parametra koji se štiti, identifikaciju parametra koji je promjenjen, vrijeme i datum kada je parametar promjenjen i novu vrijednost parametra;

(r) Kalibracioni parametri su oni podesivi parametri koji mogu uticati na tačnost mjerenja ili na performanse vlagomjera i koji se redovno ažuriraju kako bi se održala tačnost vlagomjera;

(s) Konfiguracioni parametri su oni parametri koji se mogu podešavati ili birati a mogu uticati na tačnost rezultata mjerenja korištenog za transakciju pri otkupu zrna ili mogu značajno da povećaju mogućnost zloupotrebe pri korištenju vlagomjera i koji se ažuriraju samo za vrijeme instalacije vlagomjera ili nakon zamjene njegove komponente;

(t) Verifikacija mjerila (prva, naredna i vanredna) je procedura, koja obuhvata pregled, ispitivanje, označavanje (žigosanje) i izdavanje certifikata o verifikaciji, odnosno rješenja o ispravnosti mjerila, kojim se potvrđuje da mjerilo ispunjava propisane mjeriteljske zahtjeve.

(u) Imenovano tijelo za ocjenjivanje usklađenosti (u daljem tekstu Imenovano tijelo) je pravno lice koje je imenovano za obavljanje aktivnosti u skladu s tehničkim propisima donesenim u svrhu provođenja Zakona o mjeriteljstvu BiH. Imenovana tijela mogu uključivati certifikacijska tijela, inspekcijska (nadzorna) tijela, laboratorije u javnom i privatnom sektoru, kao i laboratorije Instituta i druga tijela koja zadovoljavaju zahtjeve relevantnog propisa.

(v) Normativni dokument je dokument koji sadrži tehničke specifikacije koje je usvojila Međunarodna organizacija za zakonsko mjeriteljstvo (OIML).

(2) Drugi izrazi koji se upotrebljavaju u ovom Pravilniku, a nisu definisani u stavu (1) ovog člana, imaju opšta značenja u oblasti mjeriteljstva definisana Zakonom o mjeriteljstvu BiH ("Službeni glasnik BiH" broj 19/01) i podzakonskim aktima proizašlim iz navedenog Zakona.

II. MJERITELJSKO – TEHNIČKI USLOVI

Član 4.
(Mjerne jedinice)

(1) Mjerna jedinica za izražavanje sadržaja vlage u uzorku zrna koja se prikazuje na vlagomjeru je maseni procenat (%). Referentni sadržaj vlage zrna (M) predstavlja procenat gubitka mase uzorka zrna koji je određen referentnom metodom i računa se prema jednačini:

𝑀=𝑚0−𝑚1𝑚0×100%

gdje je 𝑚0 početna masa uzorka (vlažni uzorak), a 𝑚1 krajnja masa uzorka (suhi uzorak).

Član 5.
(Radni uslovi i uslovi verifikacije)

(1) Radni uslovi vlagomjera su predstavljeni u Tabeli 1.

Tabela 1.



(2) Referentni uslovi pri kojima se vrši verifikacija vlagomjera predstavljeni su u Tabeli 2.



Za vrijeme verifikacije vlagomjera temperatura vazduha ne smije varirati više od ± 2 °C, a

relativna vlažnost više od ± 10 % relativne vlažnosti unutar dozvoljenog opsega.

Član 6.
(Najveća dozvoljena greška)

(1) Vrijednosti najveće dozvoljene greške (NDG) prilikom ispitivanja tipa date su u Tabeli 3.

Tabela 3.



(2) Vrijednosti najveće dozvoljene greške (NDG) prilikom i prve, redovne i vanredne verifikacije i u toku mjeriteljskog nadzora date su u Tabeli 4.

Tabela 4.

Član 7.
(Konstrukcija)

(1) Vlagomjeri i sva pomoćna oprema moraju biti od takvog materijala, dizajna i konstrukcije tako da se pri normalnim radnim uslovima:

a) održava tačnost vlagomjera

b) obezbjedi kontinuirano funkcionisanje svih njegovih dijelova u skladu s predviđenom namjenom,

c) garantuje stabilnost podešavanja vlagomjera.

(2) Kućište mora biti konstruisano na način da su glavne komponente vlagomjera zaštićene od prašine i vlage.

(3) Vlagomjer se projektuje i proizvodi tako da je opremljen pokazivačem horizontalnog položaja i da ima mogućnost podešavanja u cilju dovođenja vlagomjera u horizontalni položaj u slučaju da njegove performanse ne ispunjavaju zahtjeve ovog Pravilnika kada se mjerilo izvede iz horizontalnog položaja u bilo kom vertikalnom pravcu do 5%. Pokazivanje horizontalnog položaja treba da je čitljivo bez uklanjanja bilo kojih dijelova vlagomjera.

(4) Kod vlagomjera treba biti dopušten izbor zrna koji će se mjeriti, a taj izbor treba biti jasno identifikovan i vidljiv svim prisutnim stranama.

(5) Kada princip mjerenja vlagomjera zahtjeva korištenje mlina, mlin se smatra sastavnim dijelom procesa određivanja sadržaja vlažnosti. Mlin se projektuje i izrađuje tako da njegov dizajn, način korištenja i spajanje sa vlagomjerom bude prikladan i dovoljan za mjerenje.

(6) Ako vlagomjer nema mogućnost mjerenja temperature uzorka, ista se mjeri odgovarajućim mjerilom temperature sa najvećom mjernom nesigurnošću od 0,5 °C.

Član 8.
(Pokazni uređaj i elementi zapisivanja)

(1) Vlagomjeri trebaju biti opremljeni digitalnim pokaznim uređajem i štampačem ili uređajem za zapisivanje podataka. Štampanje zapisa o mjerenju obezbeđuje se internim ili eksternim štampačem.

(2) Rezultat mjerenja sadržaja vlage treba biti prikazan, odštampan ili zapisan u procentima vlažnosti kao decimalni broj.

(3) Pokazni uređaj se projektuje i proizvodi tako da omogući određivanje vrijednosti vlage sa rezolucijom od 0,1% ili boljom. Minimalna visina cifara koje se koriste za prikazivanja sadržaja vlage je 10 mm.

(4) Zapisi o mjerenju sadrže najmanje sljedeće podatke: datum, identifikaciju uzorka, vrstu zrna, rezultat vlage zrna i identifikaciju (broj ili oznaku verzije) kalibracionih parametara i, ako je potrebno, poruku o grešci.

(5) Uređaj za čuvanje podataka se projektuje i izrađuje tako da ima dovoljnu autonomiju da obezbjedi da rezultati ostanu neizmijenjeni u normalnim uslovima skladištenja. Memorijski prostor treba biti dovoljno velik za svaku pojedinačnu primjenu. Sačuvane izmjerene vrijednosti trebaju sadržavati sve bitne informacije potrebne za buduću pravno relevantnu upotrebu.

(6) Digitalni uređaj za pokazivanje neće prikazati, a uređaj za štampanje ili zapisivanje neće štampati, odnosno zapisati vrijednost sadržaja vlažnosti prije kraja mjernog ciklusa.

Član 9.
(Period zagrijavanja vlagomjera)

(1) Kada se uključi, vlagomjer ne smije prikazivati ili zapisivati bilo koju upotrebljivu vrijednost sve dok se ne postigne radna temperatura neophodna za tačno određivanje vlage. Izuzetak su oni vlagomjeri koji nemaju period zagrijavanja.

Član 10.
(Zahtjevi u pogledu radnog opsega)

(1) Na vlagomjeru se treba automatski i jasno prikazati kada je radni opseg vlagomjera prekoračen prikazivanjem greške ili zatamnjenjem pokaznog uređaja.

(2) U slučaju kada je vrijednost sadržaja vlažnosti uzorka izvan radnog opsega vlagomjera, vlagomjer ne smije prikazati ili zapisati bilo kakvu vrijednost sadržaja vlažnosti osim ukoliko prikaz vrijednosti vlage ne uključuje i poruku o grešci.

(3) U slučaju kada je opseg temperature vlagomjera i/ili temperature uzorka i/ili najveća dozvoljena razlika u temperaturi između vlagomjera i uzorka prekoračen, vlagomjer ne smije prikazati ili zapisati bilo kakve vrijednosti sadržaja vlage. U tom slučaju se treba prikazati odgovarajuća poruka o grešci.

Član 11.
(Softver)

(1) Zakonski relevantan softver vlagomjera mora biti jasno prepoznatljiv putem identifikacije jedinstvene verzije softvera i pripadajućeg kontrolnog zbira (checksum). U normalnom radnom režimu vlagomjera, verzija softvera i kontrolni zbir se prikazuju ili štampaju na zahtjev ili prikazuju za vrijeme puštanja u rad vlagomjera.

(2) Zakonski relevantan softver se štiti od neovlaštenih izmjena, brisanja ili promjena zamjenom memorijskog uređaja. Tom dijelu softvera se može pristupiti samo putem lozinke, koda ili pomoću posebnog uređaja.

(3) Svaka promjena u zakonskom dijelu softera treba biti zapisana u tragu revizije, odnosno dnevniku događaja.

III. NATPISI I OZNAKE

Član 12.
(Natpisi i oznake)

(1) Vlagomjeri za zrna žitarica i sjemenke uljarica koji se stavljaju na tržište, neophodno je da sadrže uputstva koja su potrebna za pravilnu upotrebu mjerila. Uputstva moraju da budu na jednom od službenih jezika koji se koriste u Bosni i Hercegovini.

(2) Natpisna pločica, natpisi i oznake na vlagomjeru su u skladu sa Pravilnikom o postupcima ocjene usklađenosti.

(3) Natpisna pločica iz stava (2) ovog člana sadrži sljedeće elemente:

a) naziv proizvođača ili njegovu oznaku;

b) oznaku tipa vlagomjera;

c) serijski broj;

d) službenu oznaka tipa vlagomjera;

e) vrste žitarica i uljarica sa odgovarajućim opsezima za koje je vlagomjer tipski odobren

f) identifikaciju važeće verzije zakonski relevantnog dijela softvera (ako je primjenjivo)

g) identifikaciju pojedinačnih kalibracionih parametara zrna (ako je primjenjivo)

(4) Mjerila koja se uvoze iz EU, a koja su usklađena sa zahtjevima iz ovog Pravilnika, prije stavljanja na tržište i/ili u upotrebu, moraju biti označena znakom usklađenosti i dopunskom mjeriteljskom oznakom u skladu sa važećim EU propisima i, gdje je primjenjivo, oznakom certifikata o ispitivanju. Znak usklađenosti i dopunska mjeriteljska oznaka moraju biti neizbrisivi.

(5) Ukoliko je postupak ocjenjivanja usklađenosti obavljen u Bosni i Hercegovini iza znaka usklađenosti i dopunske mjeriteljske oznake stavlja se jedinstven broj tog imenovanog tijela u skladu sa Pravilnikom o načinu utvrđivanja ispunjenosti uslova za imenovanja tijela za ocjenu usklađenosti mjerila. Jedinstveni broj odgovarajućeg imenovanog tijela mora biti neizbrisiv, odnosno da ih nije moguće ukloniti bez trajnog oštećenja. Sve oznake moraju biti jasno vidljive i lako dostupne.

IV OCJENA USKLAĐENOSTI

Član 13.
(Ocjena usklađenosti)

(1) Ocjena usklađenosti vlagomjera za zrna žitarica i sjemenke uljarica sa mjerodavnim bitnim zahtjevima provodi se, prema izboru proizvođača, primjenom jednog od modula ocjenjivanja navedenih u Pravilniku o postupcima ocjene usklađenosti mjerila. Kombinacija modula za ocjenu usklađenosti koji se mogu primijeniti za vlagomjere za zrna žitarica i sjemenke uljarica su: B+F ili B+D ili H1.

(2) Svi mjerni instrumenti moraju se ispitati zasebno, primjenom odgovarajućih ispitivanja navedenih u relevantnim normativnim dokumentima i sa odgovarajućim tehničkim specifikacijama, kako bi se potvrdila njihova usklađenost sa zahtjevima ovog Pravilnika. Normativni dokument za postupak ocjenjivanja usklađenosti vlagomjera za zrna žitarica i sjemenke uljarica je međunarodna preporuka OIML R 59 – Vlagomjeri za zrna žitarica i sjemenke uljarica.

(3) Do izdavanja odgovarajućih pravilnika o načinu verificiranja predmetnih mjerila od strane entitetskih institucija za mjeriteljstvo, u postupku verifikacije koristiće se OIML R 59.

(4) Za vlagomjere za zrna žitarica i sjemenke uljarica obavezno je ispitivanje tipa mjerila, iza kojeg slijedi prva verifikacija. Samo odobrena mjerila sa službenom oznakom dodijeljenom od strane Instituta za mjeriteljstvo BiH u skladu sa relevantnim propisima mogu biti predmet narednih i vanrednih verifikacija.

(5) Nadzor nad mjerilima u upotrebi obavlja se na isti način kao i postupak verifikacije, uzimajući pri tome u obzir dozvoljene greške za mjerila u upotrebi propisane ovim Pravilnikom.

Periodi verifikacije su definisani Naredbom o mjerilima u zakonskom mjeriteljstvu i rokovima verifikacije ("Službeni glasnik BiH", br. 67/12 i 75/14).

V. PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Član 14.
(Prestanak primjene ranijih propisa)

(1) Stupanjem na snagu ovoga Pravilnika prestaje važiti "Pravilnik o metrološkim uslovima za vlagomjere za zrna žitarica i sjemenke uljarica" MUS. GV-(1,2)/1 ("Službeni list SFRJ", broj 6/85).

(2) Mjerila koja su u postupku odobrenja tipa na dan stupanja ovog Pravilnika mogu se ispitati i odobriti u skladu sa zahtjevima Pravilnika iz prethodnog stava.

(3) Prva verifikacija mjerila koja imaju važeće Certifikate o odobrenju tipa mjerila izdate do dana stupanja na snagu ovog Pravilnika moći će se obavljati do isteka roka Certifikata o odobrenju tipa za predmetno mjerilo.

(4) Mjerila kojima je istekao rok važenja certifikata o odobrenju tipa, ne mogu biti predmet prve verifikacije.

(5) Mjerila koja su ranije na propisan način puštena u upotrebu, mogu se nastaviti koristiti i nakon isteka važenja certifikata o odobrenju tipa mjerila ukoliko ispunjavaju granice najveće dozvoljene greške navedene u u relevantnom propisu u vrijeme puštanja istih u upotrebu.

(6) Institut će izdati Rješenje o povlačenju onog tipa mjerila za koje se utvrdi da više nije pogodno za upotrebu u mjeriteljskom smislu.

(7) Propisi Federacije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske i Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine usaglasiće se sa odredbama ovog Pravilnika u roku od tri mjeseca od dana stupanja na snagu.

Član 16.
(Stupanje na snagu)

Ovaj Pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku BiH".

Broj 01-02-2-474-15/18
03. aprila 2018. godine
Sarajevo

Direktor
Instituta za mjeriteljstvo BiH
Zijad Džemić, s. r.