Službeni glasnik BiH, broj 20/17

Ustavni sud Bosne i Hercegovine u Velikom vijeću, u predmetu broj AP 991/14, rješavajući apelaciju Nazima Ličine, na osnovu člana VI/3.b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 57. stav (2) tačka b), člana 62. stav (1) i člana 59. st. (1) i (2) Pravila Ustavnog suda Bosne i Hercegovine-prečišćeni tekst ("Službeni glasnik Bosne i Hercegovine" broj 94/14), u sastavu: Mirsad Ćeman, predsjednik Mato Tadić, potpredsjednik Zlatko M. Knežević, potpredsjednik Valerija Galić, sutkinja Miodrag Simović, sudija Seada Palavrić, sutkinja na sjednici održanoj 15. februara 2017. godine donio je

ODLUKU O DOPUSTIVOSTI I MERITUMU

Usvaja se apelacija Nazima Ličine.

Utvrđuje se povreda prava na pravično suđenje iz člana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6. stav 1. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.

Ukida se Rješenje Kantonalnog suda u Sarajevu broj 65 0 I 069828 11 Gž od 19. novembra 2013. godine.

Predmet se vraća Kantonalnom sudu u Sarajevu, koji je dužan da po hitnom postupku donese novu odluku, u skladu sa članom II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine i članom 6. stav 1. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.

Nalaže se Kantonalnom sudu u Sarajevu da, u skladu sa članom 72. stav 5. Pravila Ustavnog suda Bosne i Hercegovine, u roku od tri mjeseca od dana dostavljanja ove odluke obavijesti Ustavni sud Bosne i Hercegovine o preduzetim mjerama s ciljem izvršenja ove odluke.

Odluku objaviti u "Službenom glasniku Bosne i Hercegovine", "Službenim novinama Federacije Bosne i Hercegovine", "Službenom glasniku Republike Srpske" i u "Službenom glasniku Brčko distrikta Bosne i Hercegovine".

OBRAZLOŽENJE

I. Uvod

1. Nazim Ličina (u daljnjem tekstu: apelant), kojeg zastupa skrbnica Alma Gričnik iz Ljubljane, Republika Slovenija, a nju Advokatsko društvo "Marić & Co" d.o.o iz Sarajeva, podnio je 3. marta 2014. godine apelaciju Ustavnom sudu Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Ustavni sud) protiv Rješenja Kantonalnog suda u Sarajevu (u daljnjem tekstu: Kantonalni sud) broj 65 0 I 069828 11 Gž od 19. decembra 2013. godine.

II. Postupak pred Ustavnim sudom

2. Na osnovu člana 23. Pravila Ustavnog suda, od Kantonalnog suda i Općinskog suda u Sarajevu (u daljnjem tekstu: Općinski sud) zatraženo je 24. oktobra 2016. godina da dostave odgovore na apelaciju.

3. Kantonalni sud je dostavio odgovor 3. novembra 2016. godine, a Općinski sud 7. novembra 2016. godine.

III. Činjenično stanje

4. Činjenice predmeta koje proizlaze iz apelantovih navoda i dokumenata predočenih Ustavnom sudu mogu se sumirati na sljedeći način:

5. Presudom Okružnog suda u Ljubljani, Republika Slovenija, broj III P 249/89 od 16. aprila 1992. godine obavezani su SOUR "Autoprevoz" RO "Teretni saobraćaj" Mostar, sada "Autoprevoz-Teretni saobraćaj" Mostar, ZOIL Sarajevo, sada "Sarajevo-osiguranje" d.d. Filijala Mostar i Nikola Gagro iz Mostara (u daljnjem tekstu: tuženi) da, između ostalih, apelantu solidarno isplate iznos od 10.833.333,00 jugoslavenskih dinara na ime nematerijalne štete zbog povreda koje je apelant pretrpio u saobraćajnoj nesreći koju je skrivio tuženi Nikola Gagro kao zaposlenik "Autoprevoza" Mostar, koji je bio osiguran kod "Sarajevo-osiguranja" i zbog koje je apelant ostao 100% invalid. Protiv navedene presude apelant je podnio žalbu Višem sudu u Ljubljani, koja je djelimično usvojena i Presudom tog suda broj IP-520/95 od 27. augusta 1997. godine tuženi su obavezani da, između ostalih, apelantu isplate iznos od 6.500.000,00 SIT (slovenačkih tolara) na ime nematerijalne štete zbog povreda zadobijenih u saobraćajnoj nesreći uz obrazloženje da je prvostepeni sud pogrešno primijenio materijalno pravo kada je štetu iskazao u jugoslavenskim dinarima s obzirom na to da su od 8. oktobra 1991. godine kao platežno sredstvo u Republici Sloveniji uvedeni slovenački tolari (SIT), te da je zbog toga apelantu potrebno isplatiti navedeni iznos od 6.500.000,00 SIT.

6. Rješenjem Kantonalnog suda broj R-349/05 od 8. septembra 2006. godine priznata je Presuda Okružnog suda u Ljubljani, Republika Slovenija, broj III P 249/89 od 16. aprila 1992. godine i Presuda Višeg suda u Ljubljani, Republika Slovenija, broj IP-520/95 od 27. augusta 1997. godine. U obrazloženju je navedeno da je apelant 22. septembra 2005. godine posredstvom zastupnika i opunomoćenika tom sudu podnio prijedlog za priznanje navedenih presuda i da su navedene strane odluke dostavljene na izjašnjenje protivnicima predlagatelja poimenično navedenim u rješenju a koji nisu u određenom roku dali izjašnjenje na prijedlog za priznanje stranih sudskih odluka, odnosno nisu ih osporili. Navedeno je da je, odlučujući o priznanju navedenih stranih odluka, taj sud ustanovio da su ispunjeni uvjeti predviđeni odredbama čl. 86. do 95. Zakona o rješavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja, da je presuda Višeg suda postala pravosnažna i izvršna 8. septembra 1997. godine, da su ovjerene Apostile pečatom u smislu Haške konvencije iz 1961. godine, te da su, zbog svih navedenih razloga, ispunjeni uvjeti za priznanje stranih sudskih presuda.

7. Nakon toga apelant je 31. decembra 2008. godine podnio prijedlog za izvršenje navedenih presuda, te poslije toga, 3. marta 2010. godine, i ispravljeni, dopunjeni prijedlog za izvršenje u kojem je kao izvršenik naznačeno "Sarajevo-osiguranje". Rješenjem Općinskog suda broj 65 0 I 069828 08 I od 19. aprila 2010. godine apelantov prijedlog je usvojen i odobreno traženo izvršenje prema kojem je tuženi, nakon što je vještak finansijske struke izvršio konverziju valute, obavezan isplatiti apelantu iznos od 3.246.833,34 KM na ime nematerijalne štete utvrđene navedenim presudama.

8. Protiv navedenog rješenja tuženi je podnio prigovor koji je Rješenjem Općinskog suda broj 65 0 I 069828 08 I od 23. juna 2011. godine usvojen i obustavljeno izvršenje rješenja od 19. aprila 2010. godine izuzev iznosa od 4,33 KM, koji se odnosi na glavni dug, i iznosa od 8,02 KM, koji se odnosi na zateznu kamatu na glavni dug za period od 24. novembra 1995. godine do 30. aprila 2011. godine, i iznosa koji se odnosi na zateznu kamatu na glavni dug od 1. maja 2011. godine do dana plaćanja. Rješenjem je odbijen zahtjev za naknadu troškova postupka izvršenika, jer nije postavljen do završetka rasprave, shodno članu 396. tačka 2. Zakona o parničnom postupku (u daljnjem tekstu: ZPP). U obrazloženju je navedeno da je u prigovoru tuženi naveo da je rješenje o izvršenju neosnovano, jer je nastupila zastara budući da je protekao vremenski period duži od 10 godina od dana pravosnažnosti presude Okružnog suda u Ljubljani, a da se zahtjev za priznanje strane presude ne može smatrati razlogom za prekid zastarnog roka, da je vještak pogrešno preračunao iznos iz SIT u KM, kojeg nije angažirao sud, nego apelant, te da nije pravilno izvršen ni obračun zakonske zatezne kamate koju su trebale izvršiti komercijalne banke, a ne apelantov vještak. S tim u vezi, Općinski sud je istakao da je prigovor zastare očigledno neosnovan, jer apelant nije mogao tražiti izvršenje presude dok ta presuda, s obzirom na to da je inozemna, nije bila priznata presudom suda u BiH a to se dogodilo tek 2006. godine, od kada ponovno teče zastarni rok. Navedeno je da je, s druge strane, osnovan prigovor u vezi sa preračunom potraživanja zbog toga što je jedino platežno sredstvo na teritoriji BiH u to vrijeme bio dinar, te da je bilo potrebno da se, u skladu sa načelom monetarnog nominalizma, izvrši preračun SIT u dinare koji je u više navrata u periodu od 1992. godine do 1997. godine denominiran i tek kada je izvršen preračun na taj način, taj iznos treba isplatiti apelantu na ime njegovog potraživanja. Općinski sud je zaključio da je, zbog navedenog, trebalo obustaviti izvršenje izuzev iznosa od 4,33 KM, koji se odnosi na glavni dug, i iznosa od 8,02 KM, koji se odnosi na zateznu kamatu na glavni dug za period od 24. novembra 1995. godine do 30. aprila 2011. godine, i iznosa koji se odnosi na zateznu kamatu na glavni dug od 1. maja 2011. godine do dana plaćanja, te je donio rješenje kao u dispozitivu.

9. Protiv navedenog rješenja apelant je podnio žalbu Kantonalnom sudu, koji je Rješenjem broj 65 0 I 069828 11 Gž od 19. decembra 2013. godine žalbu odbio kao neosnovanu i potvrdio prvostepeno rješenje. U obrazloženju je navedeno da je prvostepeni sud na pravilno i potpuno utvrđeno činjenično stanje pravilno primijenio materijalno pravo. Kantonalni sud je naveo da je, prema Presudi Okružnog suda u Ljubljani broj III P 249/89 - 76 od 16. aprila 1992. godine i Presudi Višeg suda u Ljubljani broj II Cp 491/97 - 93 od 27. augusta 1997. godine, tuženi trebalo da isplati apelantu iznos od 6.500.000,00 SIT sa kamatom počev od 16. aprila 1992. godine. Kako je navedeno u obrazloženju, iz navedene presude se utvrđuje da je dug iskazan u slovenačkim tolarima u iznosu od 6.500.000,00 SIT, koji se konvertira u jugoslavenske dinare, a što prema tečajnoj listi Banke Slovenije, važećoj 16. aprilа 1992. godine, predstavlja 43.333.333,33 jugoslavenska dinara, tako da ovaj iznos konvertiran u KM predstavlja iznos od 4,33 KM, koji se odnosi na glavni dug, i iznos od 8,02 KM, koji se odnosi na zateznu kamatu u periodu od 24. novembra 1995. do 30. aprila 2011. godine, kao i na zateznu kamatu na glavni dug od 1. maja 2011. godine do dana plaćanja. Ovaj iznos prvostepeni sud je, kako je obrazloženo, utvrdio prihvatajući u cijelosti nalaz vještaka finansijske struke, poimenično navedenog stalnog sudskog vještaka, koji je, također, saglasan nalazu vještaka, također, poimenično navedenog stalnog sudskog vještaka. S tim u vezi, navedeno je da su tačni navodi iz odgovora na žalbu da je apelant podnio neuredan prijedlog za izvršenje s obzirom na to da je samoinicijativno, bez određivanja stalnog sudskog vještaka, u ovom postupku izvršio pretvorbu odštetnog zahtjeva sa slovenačkih tolara sa zakonskim zateznim kamatama počev od 16. aprila 1992. godine a po pravosnažnoj presudi Okružnog suda u Ljubljani, a nesporno je da u vrijeme donošenja odluke o odnosnom štetnom događaju slovenački tolar - SIT nije bio poznato sredstvo plaćanja u BiH, odnosno da se na listi Narodne banke BiH pojavljuje tek 9. decembra 1995. godine, kao i da je bh. dinar bio u više navrata denominiran u periodu od 1992. do 1997. godine.

10. Kantonalni sud je, dalje, naveo da je, uzimajući u obzir da Zakonom o zateznoj kamatnoj stopi nisu utvrđene stope revalorizacije, odnosno da u presudi nigdje nije spomenuta valutna klauzula, tako da se dosuđeni iznos u slovenačkim tolarima (SIT) mora konvertirati u dinare, jer je u Bosni i Hercegovini u vrijeme donošenja predmetne presude suda u Ljubljani, 16. aprila 1992. godine, bilo zvanično platežno i obračunsko sredstvo novčana jedinica dinar. Dakle, prema obrazloženju tog suda, primjenom odredaba i u skladu sa načinom monetarnog nominalizma iz člana 349. Zakona o obligacionim odnosima, vrši se konverzija u BHD, a potom u KM, pa su, stoga, prema mišljenju tog suda, svi apelantovi žalbeni navodi neosnovani s obzirom na to da je vještačenje provedeno u skladu i prema pravilima o denominaciji utvrđenim u odluci o provođenju Uredbe o novcu RBiH ("Službeni list RBiH" broj 13/92), Uredbe sa zakonskom snagom o promjeni vrijednosti bh. dinara ("Službeni list RBiH" broj 16/94), kao i prema Zakonu o Centralnoj banci BiH ("Službeni list RBiH" broj 12/97) gdje su precizirana pravila konverzije jugoslavenskih dinara u konvertibilnu marku. Dakle, prema mišljenju tog suda, ovaj iznos od 4,33 predstavlja formiranu glavnicu prema važećim propisima 16. aprilа 1992. godine i na njega su primijenjeni zakoni, odnosno uredbe koje reguliraju načine obračuna zateznih kamata na neizmirena dugovanja. Navedeno je da je prvostepena odluka donesena na osnovu nalaza vještaka koji su svoj nalaz dali na stručan i objektivan način i u skladu sa pravilima struke, pa se ne može prihvatiti apelantova tvrdnja da je postupak vođen nezakonito i da apelantov opunomoćenik nije učestvovao, nego, naprotiv, da je bio aktivni sudionik postupka, pa je mogao da angažira novog vještaka sa liste sudskih vještaka FBiH ukoliko je smatrao da vještačenje nije izvedeno na osnovu materijalnih dokaza i uz primjenu važećih pozitivnih propisa koji su primijenjeni u datim nalazima. Imajući u vidu navedeno, Kantonalni sud je donio rješenje kao u dispozitivu.

IV. Apelacija

a) Navodi iz apelacije

11. Apelant smatra da mu je osporenim rješenjima prekršeno pravo na pravično suđenje iz člana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6. stav 1. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljnjem tekstu: Evropska konvencija) i pravo na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju. Kršenje navedenih prava apelant vidi u proizvoljnoj primjeni materijalnog prava. Navodi da redovni sudovi nisu imali zakonsko uporište da donesu rješenje prema kojem se iznos naknade nematerijalne štete koja mu je dosuđena za pretrpljene povrede u nesreći, nakon koje je ostao 100% invalid, sveо na samo 4,33 KM, na ime glavnice, i 8,02 KM, na ime zateznih kamata. Smatra da je preračun iznosa naknade štete koji je naveden u SIT trebalo izvršiti u skladu sa odredbama člana 394. ZOO i izvršiti isplatu u valuti u kojoj je naknada i naznačena, odnosno u SIT, a pošto ta valuta nije više u opticaju, onda je konvertirati u euro koji je sada zvanična valuta u Sloveniji. Navodi i da je trebalo primijeniti zakone Republike Slovenije, shodno članu 28. Zakona BiH o sukobu zakona sa propisima drugih zemalja iz kojeg jasno proizlazi da se u slučajevima vanugovorne odgovornosti za štetu mora primijeniti zakon države na čijoj teritoriji se događaj odigrao i posljedica nastupila a što je u apelantovom slučaju Slovenija. Apelant navodi da je euro kao platežno sredstvo u Sloveniji uveden 11. jula 2006. godine, kada je prestao da važi Zakon o novčanoj jedinici Republike Slovenije, zbog čega je, prema apelantovim navodima, trebalo izvršiti prvo preračun SIT u eure, a potom iz eura u KM, te da redovni sudovi u svojim odlukama nisu dali nikakvo obrazloženje povodom ovog pitanja bez obzira na to što je apelant to pitanje pokretao u toku postupka. Navodi da redovni sudovi nisu pravilno postupili ni kada su svoje odluke pravdali činjenicom da u presudama nije naznačena valutna klauzula zbog čega su prihvatili preračun SIT u jugoslavenske dinare, a zatim u KM.

b) Odgovor na apelaciju

12. Kantonalni sud je naveo da nije bilo kršenja prava na koja se apelant poziva, te da nije bilo mogućnosti da se primijene odredbe koje bi bile povoljnije za apelanta prilikom obračuna konverzije dinara u KM.

13. Općinski sud je naveo da nije bilo kršenja prava na koja se apelant poziva i da je postupak vođen u skladu sa procesnim i materijalnim pravilima.

V. Relevantni propisi

14. U Zakonu o obligacionim odnosima ("Službeni list SFRJ" br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89, "Službeni list RBiH" br. 2/92, 13/93, 13/94 i "Službene novine FBiH" br. 29/03 i 42/11) relevantne odredbe glase:

Načelo monetarnog nominalizma

Član 394.

Kad obaveza ima za predmet svotu novca, dužnik je dužan isplatiti onaj broj novčanih jedinica na koji obaveza glasi, izuzev kad zakon određuje što drugo.

Valuta obaveze

Član 395.

Ako novčana obaveza protivno posebnom saveznom zakonu glasi na plaćanje u zlatu ili nekoj stranoj valuti, njeno ispunjenje se može zahtijevati samo u domaćem novcu prema kursu koji je važio u trenutku nastanka obaveze.

15. U Zakonu o novcu ("Službeni glasnik RBiH" br. 8/92 od 2. jula 1992. godine i 13/94) relevantne odredbe glase:

Član 1.

Novčana jedinica i jedino platežno sredstvo na teritoriji Republike Bosne i Hercegovine je dinar koji izdaje Narodna banka Bosne i Hercegovine.

Član 2.

Narodna banka Bosne i Hercegovine utvrđuje apoene i osnovna obilježja novčanica i kovanog novca.

Član 3.

Narodna banka Bosne i Hercegovine donosi odluku o puštanju u opticaj i povlačenju iz opticaja novčanica i kovanog novca.

Član 4.

Platni promet sa inozemstvom i kupovina i prodaja inozemnih sredstava plaćanja vrši se na način i pod uslovima koji propisuje Vlada Republike Bosne i Hercegovine.

Član 5.

Ova uredba stupa na snagu danom donošenja i objaviće se u "Službenom listu RBiH".

16. U Uredbi sa zakonskom snagom o promjeni vrijednosti dinara ("Službeni glasnik RBiH" broj 16/94) relevantne odredbe glase:

Član 1.

Ovom uredbom utvrđuje se nova vrijednost dinara Republike Bosne i Hercegovine, tako da jedan dinar stupanjem na snagu ove uredbe u odnosu na postojeće novčanice, novčane bonove koji vrše funkciju novčanica izdanja Narodne banke Bosne i Hercegovine i žiralni novac vrijedi 10.000 postojećih dinara.

Svi preračunati iznosi u gotovinskom i bezgotovinskom platmom prometu i poslovnim knjigama zaokružuju se na cijelu novčanu jedinicu - dinar.

Član 5.

Iznosi označeni na propisima i opštim aktima, na obveznicama i dragim vrijednosnim papirima, mjenicama i ugovorima i drugim ispravama i obavezama izdatim, odnosno nastalim do stupanja na snagu ove uredbe, podrazumijevat će se tako da 10.000 postojećih dinara odgovara jednom dinaru iz člana 1. ove uredbe.

Član 9.

Ova uredba stupa na snagu danom objavljivanja u "Službenom listu RBiH", a primjenjivat će se od 15. jula 1994. godine.

17. U Zakonu o Centralnoj banci ("Službeni glasnik BiH" br. 1/97, 29/02, 8/03, 13/03, 14/03, 9/05, 76/06 i 32/07-stupio na snagu 20. juna 1997. godine) relevantne odredbe glase:

Član 38. stav 6.

6. Plaćanja u transakcijama između fizičkih lica, privatnih preduzeća i mješovitih preduzeća se vrše u valuti o kojoj se strane u transakciji dogovore, uključujući strane valute koje su u širokoj upotrebi u Federaciji Bosne i Hercegovine i Republici Srpskoj na dan stupanja ovog zakona na snagu.

VI. Dopustivost

18. U skladu sa članom VI/3.b) Ustava Bosne i Hercegovine, Ustavni sud, također, ima apelacionu nadležnost u pitanjima koja su sadržana u ovom ustavu kada ona postanu predmet spora zbog presude bilo kojeg suda u Bosni i Hercegovini.

19. U skladu sa članom 18. stav (1) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud može razmatrati apelaciju samo ako su protiv presude, odnosno odluke koja se njome pobija, iscrpljeni svi djelotvorni pravni lijekovi mogući prema zakonu i ako se podnese u roku od 60 dana od dana kada je podnosilac apelacije primio odluku o posljednjem djelotvornom pravnom lijeku kojeg je koristio.

20. U konkretnom slučaju predmet osporavanja apelacijom je Rješenje Kantonalnog suda broj 65 0 I 069828 11 Gž od 19. decembra 2013. godine protiv kojeg nema drugih djelotvornih pravnih lijekova mogućih prema zakonu. Zatim, osporeno rješenje apelant je primio 3. januara 2014. godine a apelacija je podnesena 3. marta 2014. godine, tj. u roku od 60 dana, kako je propisano članom 18. stav (1) Pravila Ustavnog suda. Konačno, apelacija ispunjava i uvjete iz člana 18. st. (3) i (4) Pravila Ustavnog suda, jer ne postoji neki formalni razlog zbog kojeg apelacija nije dopustiva, niti je očigledno (prima facie) neosnovana.

21. Imajući u vidu odredbe člana VI/3.b) Ustava Bosne i Hercegovine, člana 18. st. (1), (3) i (4) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je utvrdio da predmetna apelacija ispunjava uvjete u pogledu dopustivosti.

VII. Meritum

22. Apelant pobija navedena rješenja, tvrdeći da su tim rješenjima prekršena njegova prava iz člana II/3.e) i k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6. stav 1. Evropske konvencije i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju.

Pravo na pravično suđenje

23. Član II/3. Ustava Bosne i Hercegovine u relevantnom dijelu glasi:

Sva lica na teritoriji Bosne i Hercegovine uživaju ljudska prava i slobode iz stava 2. ovog člana, što uključuje:

e) Pravo na pravično saslušanje u građanskim i krivičnim stvarima i druga prava u vezi sa krivičnim postupkom.

24. Član 6. stav 1. Evropske konvencije u relevantnom dijelu glasi:

1. Prilikom utvrđivanja građanskih prava i obaveza ili osnovanosti bilo kakve krivične optužbe protiv njega, svako ima pravo na pravično suđenje i javnu raspravu u razumnom roku pred nezavisnim i nepristrasnim, zakonom ustanovljenim sudom.

25. Predmetni postupak se odnosi na pitanje naplate potraživanja po osnovu naknade nematerijalne štete, dakle, na predmet građanskopravne prirode, pa su član II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6. stav 1. Evropske konvencije primjenjivi u ovom predmetu.

26. Apelant smatra da nije imao pravično suđenje zbog proizvoljne primjene materijalnog prava. S tim u vezi, Ustavni sud ukazuje da, prema praksi Evropskog suda i Ustavnog suda, zadatak ovih sudova nije da preispituju zaključke redovnih sudova u pogledu činjeničnog stanja i primjene materijalnog prava (vidi, Evropski sud, Pronina protiv Rusije, odluka o dopustivosti od 30. juna 2005. godine, aplikacija broj 65167/01). Naime, Ustavni sud nije nadležan da supstituira redovne sudove u procjeni činjenica i dokaza, već je općenito zadatak redovnih sudova da ocijene činjenice i dokaze koje su izveli (vidi, Evropski sud, Thomas protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 10. maja 2005. godine, aplikacija broj 19354/02). Zadatak Ustavnog suda je da ispita da li je eventualno došlo do povrede ili zanemarivanja ustavnih prava (pravo na pravično suđenje, pravo na pristup sudu, pravo na djelotvoran pravni lijek i dr.), te da li je primjena zakona bila, eventualno, proizvoljna ili diskriminacijska.

27. Dakle, Ustavni sud se, prema navedenom stavu, može izuzetno, kada okolnosti konkretnog slučaja ukazuju na mogućnost da je u određenom postupku redovni sud proizvoljno postupao kako u utvrđivanju činjenica, tako i u primjeni relevantnih pozitivnopravnih propisa (vidi, Ustavni sud, Odluka broj AP 311/04 od 22. aprila 2005. godine, stav 26), upustiti u ispitivanje načina na koji su nadležni sudovi utvrđivali činjenice i na tako utvrđene činjenice primijenili pozitivnopravne propise. U kontekstu navedenog, Ustavni sud podsjeća i da je u više svojih odluka ukazao da očigledna proizvoljnost u primjeni relevantnih propisa nikada ne može voditi ka pravičnom postupku (vidi Odluku Ustavnog suda broj AP 1293/05 od 12. septembra 2006. godine, tačka 25. i dalje). Stoga će Ustavni sud u konkretnom slučaju, s obzirom na pitanja koja apelant problematizira, ispitati da li su pobijane odluke zasnovane na proizvoljnoj primjeni pozitivnopravnih propisa.

28. U konkretnom slučaju Ustavni sud zapaža da je apelantu presudom redovnih sudova u Ljubljani, Republika Slovenija, dosuđena naknada nematerijalne štete zbog povreda koje je zadobio u saobraćajnoj nesreći na području Republike Slovenije u kojoj je učestvovalo vozilo koje je bilo osigurano od autoodogovornosti kod tuženog i da je naknada dosuđena u inozemnoj valuti - slovenačkim tolarima koji su bili platežno sredstvo u Republici Sloveniji u to vrijeme. Dalje, Ustavni sud zapaža da je apelant zatražio da se priznaju predmetne inozemne presude i da su presude priznate rješenjem preciziranim u prethodnim tačkama ove odluke. Ustavni sud, dalje, zapaža da je Općinski sud dozvolio izvršenje tih presuda u navedenom iznosu, ali da su sudovi uvažili prigovor izvršenika protiv tog rješenja u vezi sa visinom dosuđene naknade i načinom obračuna njene vrijednosti, te izvršili konverziju predmetnog iznosa dosuđenog u slovenačkim tolarima prvo u dinare, pa zatim u konvertibilne marke i na taj način dobili iznos od 4,33 KM, koji se odnosi na glavni dug, i iznos od 8,02 KM, koji se odnosi na zateznu kamatu na glavni dug za period od 24. novembra 1995. godine do 30. aprila 2011. godine. Ustavni sud, zatim, zapaža da su se redovni sudovi tom prilikom pozvali na Zakon o novcu i Zakon o promjeni vrijednosti bh. dinara iz 1994. godine i Zakon o Centralnoj banci BiH. Svoje odluke redovni sudovi su obrazložili na način da je u vrijeme kada je dospjelo apelantovo potraživanje (16. april 1992. godine) platežno sredstvo u BiH bio jedino jugoslavenski dinar (a nakon toga bh. dinar), te da je navedenim propisima bilo određeno da će se sva potraživanja koja su nastala i koja su izražena u dinarima konvertirati u KM, te da u presudama nigdje nije bila izričito navedena valutna klauzula, zbog čega je, prema mišljenju tih sudova, trebalo izvršiti konverziju iz slovenačkih tolara u dinare, pa zatim u KM.

29. S tim u vezi, Ustavni sud zapaža da je citiranim odredbama na koje su se redovni sudovi pozvali, zaista, propisano da se sva potraživanja izražena i nastala u dinarima konvertiraju u KM, te da su se takva potraživanja uvijek konvertirala (i konvertiraju) iz dinara u KM, kao i da je Zakon o novcu stupio na snagu i da se primjenjuje danom donošenja - 2. julom 1992. godine iz čega proizlazi da je do tog datuma platežno sredstvo u BiH bio jugoslavenski dinar. Međutim, Ustavni sud zapaža i da su redovni sudovi prilikom donošenja osporenih odluka zanemarili činjenicu da se u konkretnom slučaju radi o inozemnim presudama koje su priznate u BiH i u kojima je predmetno potraživanje izraženo u stranoj valuti - slovenačkim tolarima, a ne u dinarima (niti u jugoslavenskim dinarima, a tako ni u bh. dinarima). Ustavni sud zapaža da su se redovni sudovi u osporenim odlukama pozvali na Zakon o Centralnoj banci BiH (koji je stupio na snagu 20. juna 1997. godine) uz obrazloženje da je tim zakonom propisana KM kao jedino sredstvo plaćanja u BiH i da se dinari konvertiraju u KM, ali da su pri tome propustili da u kontekst sa navedenim specifičnostima predmeta (inozemne presude i potraživanje izraženo u stranoj valuti) dovedu i odredbe člana 38. stav 6. Zakona o Centralnoj banci BiH, kojim je propisano da se plaćanja u transakcijama između fizičkih lica, privatnih preduzeća i mješovitih preduzeća vrše u valuti o kojoj se strane u transakciji dogovore, uključujući strane valute koje su u širokoj upotrebi u Federaciji Bosne i Hercegovine i Republici Srpskoj na dan stupanja ovog zakona na snagu (stupio na snagu 20. juna 1997. godine).

30. Ustavni sud zapaža i da redovni sudovi nisu uzeli u obzir ni odredbe člana 395. ZOO kojim je propisano da, ako novčana obaveza protivno posebnom saveznom zakonu glasi na plaćanje u zlatu ili nekoj stranoj valuti, njeno ispunjenje se može zahtijevati samo u domaćem novcu prema kursu koji je važio u trenutku nastanka obaveze. Odredba navedenog člana se, kako to iz samog sadržaja navedene odredbe proistječe, može posmatrati u vezi sa navedenom odredbom člana 38. stav 6. Zakona o Centralnoj banci BiH kao okvirnom zakonu kojim se uređuju pitanja monetarne politike i kojim, kako je već citirano, plaćanja u stranoj valuti nisu zabranjena ili ograničena ako su valute u širokoj upotrebi u FBiH i RS na dan stupanja na snagu Zakona o Centralnoj banci BiH. To posebno zato što Ustavni sud zapaža da citiranim odredbama Zakona o novcu i promjeni vrijednosti bh. dinara na koje su se pozvali redovni sudovi nisu obuhvaćeni slučajevi kao što je predmetni, odnosno oni kod kojih je obaveza nastala i izražena u inozemnoj valuti.

31. S tim u vezi, Ustavni sud podsjeća i na svoju dosadašnju praksu npr. u predmetu broj AP 1327/06 (vidi Odluku Ustavnog suda broj AP 1327/06 od 15. januara 2009. godine, dostupnu na web-stranici Ustavnog suda www.ustavnisud.ba). Naime, u navedenoj odluci Ustavni sud je, između ostalog, naveo da je "u konkretnom slučaju apelant pokrenuo parnični postupak radi isplate duga po osnovu zaključenog ugovora o kreditu. Konačnom presudom je udovoljeno apelantovom tužbenom zahtjevu. Međutim, uzimajući u obzir da je sud pri obračunu konkretnog dugovanog iznosa primijenio principe monetarnog nominalizma (konverzije i denominacije), apelant je, u konačnici, dobio znatno manji iznos od onog koji je zahtijevao u tužbenom zahtjevu. Izraženo u brojkama, sudovi su utvrdili obavezu isplate na ime glavnog duga, umjesto 30.000 KM, zajedno sa zakonskom zateznom kamatom, iznos od 0,02 KM sa kamatnom stopom od 8% počevši od 15. aprila 1990. do 22. novembra 1996. godine, a od tog datuma do isplate zakonske zatezne kamate. Na osnovu navedenog, Ustavni sud utvrđuje da se predmetni slučaj tiče 'miješanja' u apelantovo pravo na imovinu iz stava 2. člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju, u smislu njenog 'nadziranja' po osnovu 'trećeg pravila', prethodno navedenog u Odluci. Ovakav zaključak slijedi praksu Ustavnog suda (uporedi Odluku broj AP 1109/05, tačka 40) (...). U kontekstu navedenog i drugostepeni sud je, sasvim pravilno, u svojoj presudi (str. 2) citirao odredbe koje se tiču principā monetarnog nominalizma, a na osnovu kojih je došao do dugovanog iznosa od 0,02 KM: Prema odredbama Vlade RBiH ('Službeni list RBiH' broj 13/92) donesenim na osnovu Zakona o novcu ('Službeni list RBiH' br. 8/92 i 13/94), sve neizmirene novčane obaveze u dinarima pretvorene su u obaveze po kursu zamjene 10:1 (konverzija), a članom 5. Zakona o promjeni vrijednosti dinara ('Službeni list RBiH' br. 18/94 i 33/94) ove obaveze su denominirane za 10.000 puta".

32. Prema navedenoj odluci, dalje, "sa stanovišta građana, dakle i apelanta, postoji obaveza da se ispunjavaju preuzete ugovorne obaveze (pacta sunt servanda) bilo da se one sastoje od kakvih davanja ili uzdržavanja od izvjesnog djelovanja, što u konkretnom slučaju znači da se vrate kreditna sredstva prema dogovorenim uvjetima, kamatama, rokovima i drugo tim prije što je, prema mišljenju sudova, nesporno da je apelant dao kreditna sredstva. To znači da ugovorna sloboda stranaka, u smislu člana 10. Zakona o obligacionim odnosima, uvijek ima prednost nad propisima koji reguliraju prava i obaveze ugovornih strana, ukoliko nisu njima suprotni. Upravo predmetni slučaj postavlja takvo pitanje. Naime, Ustavni sud uočava da se primalac kredita obavezao da će 'primljenu glavnicu vratiti u dinarima po vrijednosti revaloriziranoj prema srednjem kursu ECU na dan vraćanja kredita' u jednoj rati poslije 30. marta 1993. godine sa kamatom od 8%. Za Ustavni sud ovako preuzeta ugovorna obaveza znači da je opterećena 'valutnom klauzulom ECU'. To, dalje, znači da se pri obračunu iznosa na dan vraćanja kredita mora uzeti u obzir zvanični kurs valute ECU naspram zvanične valute koja važi na dan vraćanja kredita. Prema tome, apelant je bio u pravu što je tokom cijelog postupka pred redovnim sudovima, te pred Ustavnim sudom tvrdio da je predmetni ugovor sklopljen uz tzv. valutnu klauzulu ECU. Ustavni sud napominje da se valutna klauzula unosi u ugovore kako bi se povjerilac novčane obaveze zaštitio od promjena vrijednosti novca u periodu između nastanka novčane obaveze i trenutka njenog dospijeća. Njome se eliminira valutni rizik domaće valute, ali se preuzima rizik valute koja je predmet klauzule (u konkretnom slučaju vrijednosti ECU-a). Ipak, valutna klauzula može biti tako stipulirana da dužnik novčane obaveze duguje iznos u valuti koja je predmet klauzule (prava valutna klauzula), a može biti samo obračunski standard (neprava valutna klauzula), što je slučaj u konkretnoj situaciji. Prema tome, razlika između dviju navedenih vrsta valutne klauzule sastoji se isključivo u tome u kojoj se valuti, formalno, dugovani iznos mora isplatiti, tj. može zahtijevati. Valutna klauzula se primjenjuje ne samo na glavni dug već i na kamatu ugovorenu između stranaka. Upoređujući ovaj zaključak sa osporenom konačnom presudom drugostepenog suda, jasno je da sud nije primijenio niti valutnu klauzulu, niti je u iznos dospjele novčane obaveze obračunao godišnju kamatu od 8 %, kako je to ugovoreno i obavezno u skladu sa odredbom člana 277. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima. Ustavni sud smatra da se ovi propusti drugostepenog suda mogu smatrati arbitrarnom primjenom relevantnog materijalnog prava".

33. Dakle, imajući u vidu sve navedeno, uključujući i činjenicu da se u konkretnom slučaju nije radilo o ugovoru u kojem je valutna klauzula bila izričito iskazana (kao što je slučaj u predmetu broj AP 1367/06), već o presudi inozemnog suda u kojoj je iznos naknade nematerijalne štete koja je dosuđena apelantu iskazan u stranoj valuti (dakle, i u konkretnom slučaju se može smatrati da se preuzima rizik valute koja je predmet klauzule SIT - slovenačkog tolara) i dužnik je obavezan da isplati apelantovo potraživanje u toj (stranoj) valuti. Stoga, Ustavni sud smatra da su redovni sudovi u postupku izvršenja predmetnih inozemnih presuda koje je priznao domaći sud trebali uzeti u obzir sve navedene zakonske odredbe, te tek nakon dovođenja tih odredaba u kontekst sa činjenicama predmeta donijeti odluku o prigovoru tuženog na rješenje o izvršenju. Zbog toga, Ustavni sud smatra da su apelantovi navodi o proizvoljnoj primjeni materijalnog prava osnovani.

34. Zbog toga, Ustavni sud smatra da je potrebno ukinuti osporeno rješenje Kantonalnog suda i predmet vratiti tom sudu na ponovni postupak u kojem će taj sud donijeti novu odluku, vodeći računa o stavu Ustavnog suda iskazanom u ovoj odluci.

35. Imajući u vidu sve navedeno, Ustavni sud smatra da je u konkretnom slučaju prekršeno apelantovo pravo na pravično suđenje iz člana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6. stav 1. Evropske konvencije.

Ostali navodi

36. Apelant smatra da mu je osporenim rješenjima prekršeno i pravo na imovinu, i to zbog proizvoljne primjene materijalnog prava. S obzirom na to da je u prethodnim tačkama ove odluke Ustavni sud utvrdio da je materijalno pravo proizvoljno primijenjeno, Ustavni sud smatra da nema potrebe da posebno razmatra apelantove navode o kršenju prava na imovinu iz člana II/3.k) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 1. Protokola broj 1 uz Evropsku konvenciju.

VIII. Zaključak

37. Postoji kršenje prava na pravično suđenje iz člana II/3.e) Ustava Bosne i Hercegovine i člana 6. stav 1. Evropske konvencije kada redovni sudovi, prilikom odlučivanja o prigovoru tuženog - izvršenika protiv rješenja o izvršenju kojim je dozvoljeno izvršenje inozemnih presuda koje je priznao domaći sud u kojim je obaveza tuženog - izvršenika iskazana u stranoj valuti, nisu uzeli u obzir sve relevantne propise kojim su obuhvaćena pitanja primjene, upotrebe i konverzije inozemne valute, već su odluke donijeli preračunavanjem strane valute u dinare, pa tek potom u KM.

38. Na osnovu člana 59. st. (1) i (2) i člana 62. stav (1) Pravila Ustavnog suda, Ustavni sud je odlučio kao u dispozitivu ove odluke.

39. Prema članu VI/5. Ustava Bosne i Hercegovine, odluke Ustavnog suda su konačne i obavezujuće.

Predsjednik
Ustavnog suda Bosne i Hercegovine
Mirsad Ćeman, s. r.